Kenya’da 2022 yılında yapılacak seçimlerin ülke tarihindeki en kritik ve rekabetçi seçimlerden biri olacağı tahmin ediliyor. Başkan Uhuru Kenyatta, Kenya’nın ilk Devlet Başkanı Jomo Kenyatta’nın oğlu olması hasebiyle ülkenin siyasi tarihi içerisinde önemli bir figürdü. Görev süresinin dolması sebebiyle tekrar aday olamayacak olan mevcut başkanın yardımcısı William Ruto başkanlığın ilk adayı oldu. Bununla beraber, ülkenin muhalefet lideri Raila Odinga doğal adaylardan biriydi. Her iki isim de anketlerde birbirine yakın gözükse de yüzde on dört oranında olduğu tahmin edilen kararsız seçmenin oyu kazananı belirleyebilir.
Etnik temelli siyasi bölünmeler, kilit kurumlara müdahale gibi hususlar Kenya’da bazı siyasi tartışmaları beraberinde getirmişti. 2007 seçimleri sonrasında yaygın şiddetin ardından, Kenyalılar Ağustos 2010'da ulusal bir referandumda yeni bir anayasa kabul ettiler. Bu anayasa bazı federal siyasi yetkilerin devredilmesini ve Kenya'nın kırk yedi bölgesine fon sağlanmasını zorunlu kılmıştı. 2013 ve 2017 seçimleri daha barışçıl geçti ancak demokratik kurumların bağımsızlığı, güvenilirliği ve hükümetin hukukun üstünlüğüne bağlılığı konusunda endişeler devam ediyor.
Kenyalıların seçimlere dair ilgisini çeken gelişme Madaraka Günü’nde[1] Başkan Kenyatta’nın hem yardımcısı Ruto hem de muhalif Odinga’nın halka hitaplarını engellemesi oldu. Bu hamle başkanın iki adayı da yeterli görmediği şeklinde yorumlandı. Başkan Yardımcısı Ruto, Kenyatta’ya seslenerek, “Beni suçlama! Başkan yardımcısı olarak görevimi tam olarak üstlendim” dedi.
"Başkan Kenyatta, bana artık ihtiyacım olmadığını söyleyene kadar sonuna kadar yanında oldum. O gitti ve kendisine yardım edecek başka insanları aradı ama şimdi bu insanların kendisine hiçbir şekilde yardım etmediğini anladı. Kimse beni suçlamasın, başarısız olanlar çarmıhı taşımasın. Eğer sen (Kenyatta) beni suçlarsan, o zaman açıktır ki bir sırtlan yavrularını yemek istediğinde, önce yavrularının koyun gibi koktuğunu iddia eder" diye ekledi (Mwengi, 2022).
2021'de Katolik Kilisesi, aralarındaki açık farklılıkların "ülkede hüküm süren barış ve huzur için tehlikeli" olduğunu söyleyerek başkan ve yardımcısını işleri düzeltmeye çağırdı. Kenyatta-Ruto çatlağı, Kenya'nın elitler arası ilişkilerinin tonunu da keskinleştirdi. Başkan ve yardımcısı arasındaki gerilim, her iki taraftan da giderek daha sert suçlamalar gelmesine yol açtı ve Ruto'nun destekçileri bir devlet sindirme kampanyasının kurbanı olduklarını iddia ettiler. Ocak 2020'de Ceza Soruşturma Müdürlüğü, Ruto'yu Kenya devletini iki milyon doların üzerinde dolandırmakla suçlayan 2004 tarihli bir davayı yeniden açtı. Ruto, delil yetersizliğinden dokuz yıl önce davadan beraat etmişti. Ağustos 2021'de yetkililer, Ruto'nun Nairobi ve Sugoi'deki konutlarını koruyan seçkin Genel Hizmet Birimi memurlarını alt düzey polislerle değiştirdi. Kenyatta, başkan yardımcısını bulunduğu halka açık toplantılara nadiren dahil etti. Kabine, bildirildiğine göre Kenyatta'nın yardımcısı ile görüşmek istemediği için iki yıldan fazla bir süredir toplanmadı. Güvenlik güçleri, bazen halk sağlığı endişelerini öne sürerek Ruto'nun bazı halka açık toplantılarını iptal etti veya aksattı (ICG, 2022).
Seçim öncesinde adaylar arasında kutuplaşmanın artması Kenya’nın olaylı 2007 seçimlerini akıllara getiriyor.
2007 Seçimlerinde Ne Olmuştu?
2007 seçimlerinde yarışan adaylardan Kibaki oyların %46'sını alarak galip ilan edilmiş ve 30 Aralık'ta Devlet Meclisi'nde yemin etmişti. Bununla birlikte, muhalefet lideri Raila Odinga da zafer ilan etmiş ve yaklaşık bin kişinin ölümü ve altı yüz bine kadar insanın yerinden edilmesiyle sonuçlanan sivil huzursuzluk patlak vermişti. 2007-2008 boyunca süren olaylar, Odinga'nın Başbakan olarak atanmasına yol açan Ulusal Anlaşma ve Uzlaşma Yasası ile sona ermişti.
Bunu takip eden 2013 ve 2017 seçimleri nispeten daha az şiddete sahne oldu ancak yine de insan hakları ihlalleriyle gölgelenmişti. Geçtiğimiz yıllardaki kurumsal reformlara, yeni bir anayasanın kabul edilmesine ve nispeten daha düşük sosyal gerilimlere rağmen, Kenyalılar seçim öncesi ve sonrası şiddet olasılığını gündemde tutuyorlar. Tüm bunlara rağmen Kenya'nın yaklaşan geçişinin özgürce, adil ve barışçıl bir şekilde gerçekleşeceği umudu da var (The 2022 Kenyan elections).
İttifaklar Yarışacak
Benzer bir gerginlikle ilerlenen seçimlere doğru giderken Ruto, ülkeyi alt üst eden tüm sosyo-ekonomik karmaşa için Kenyatta ve muhalefetteki Raila'yı suçluyor. Hem Ruto hem de Raila, ülke çapında destek alma niyetiyle çetin koalisyonlar oluşturdular. Raila'nın Azimio koalisyonu yirmi dokuz siyasi partiden oluşurken, başkan yardımcısının Kenya Kwanza ittifakında on iki siyasi parti bulunuyor. Başkanlık koltuğuna oturmak isteyen kırk yedi adaydan sadece dördü seçim şartlarını karşılamış durumda. Ruto ve Raila dışında, Roots partisinden George Wajackoyah ve Agano partisinden David Waihiga başkanlık seçimlerinde yarışacak. Zorlu seçimde Kenya halkı yalnızca devlet başkanını değil, aynı zamanda iki yüz doksan milletvekilini, kırk yedi vali ve senatörü, bin dört yüz elli yerel yönetim meclisi üyesini de seçecek. Bağımsız Seçim Komisyonu'nun (IEBC) adaylık kurallarını onaylamasının ardından seçimlere toplam seksen iki siyasi partinin katılacağı açıklandı. Yine IEBC'ye göre, beş binden fazla kişi bağımsız adaylar olarak çeşitli seçim koltukları için yarışacak. Geçmiş seçimlerde olduğu gibi, kampanya mitinglerine hâkim olan konular, yüksek yaşam maliyeti, genç işsizliği, kaliteli sağlık ve eğitime erişim, yolsuzluk, kaynakların adil paylaşımı ve güvensizlik olarak gözüküyor. Bu bağlamda hem Ruto hem de Raila, çift haneli ekonomik büyüme, ücretsiz eğitim ve sağlık hizmeti, her bölgede yeni endüstri faaliyetleri oluşturmayı vadediyorlar.
Seçime İlişkin Kaygılar
Seçime dair en fazla kaygı duyulan alanlardan biri seçmen kütüklerindeki belirsizlik. Bazı siyasetçilerin seçimlere girebilmek için sahte diploma ayarlamaya çalıştığı daha önce duyulmuştu. Şimdi konuşulan ise sahte kimlikli seçmen kitlesinin olup olmadığının netleştirilmesi gerektiği. Yapılan denetime göre, kayıtlı 22.152.441 seçmenden 246.465'i ölü, 481.711'i mükerrer kayıt, 226.143'ü sahte kimlikli, 164.269'u geçersiz kimlik olmak üzere, sorunlu toplam vaka sayısı 1.118.588'e ulaşmış durumda (Otieno, 2022).
Daha önce olduğu gibi seçim sonuçlarına itiraz edilirse tartışmalar mahkeme salonundan sokaklara taşabilir. Analistler, her iki adayın da inşa ettiği kabileler arası koalisyonlar nedeniyle kabile içi şiddetin daha az olası olduğunu söylese de Odinga veya Ruto, seçmenler arasında öfke uyandırmak için etnik bölünmelerden yararlanmayı seçerse, ülkede siyasi istikrarsızlık ve huzursuzluk tırmanabilir (Wadekar, 2022).
Kenya’dan Fazlası
Bu yılki seçimlerin sonucu ne olursa olsun Kenyalılar için son derece önemli olacak. Meselenin bundan daha büyük boyutu ise seçim sonuçlarının etkilerinin ülke sınırlarının çok ötesinde hissedileceği gerçeği. Diğer ülkelerdeki milyonlarca Afrikalı, seçimlerin nasıl yapıldığını izleyecek. Gerçekten özgür, adil ve şiddet içermeyen bir süreç mi olacak yoksa daha farklı tartışmalara sebep olacak bir süreç mi başlayacak, bunu hep beraber göreceğiz.
Pandemi nedeniyle ekonomik bir düşüş yaşayan Kenya, seçim sonrası şiddetin neden olduğu ek sosyo-ekonomik bir karışıklığı kaldıramaz. Doğu Afrika'nın en büyük ekonomilerinden biri olarak Kenya zarar görürse bölgenin geri kalanı da zarar görecektir. Ayrıca, kötü yönetilen bir Kenya seçiminin kıtadaki diğer ülkeler üzerinde yapacağı olumsuz etki de ihtimal dahilinde değerlendirilmelidir.
Kenya genel seçimlerine ek olarak, Angola ve Senegal’de de siyasi gidişatı etkilemesi muhtemel büyük seçimler yapılacak. 2022 için planlanan diğer seçimler ise Çad, Komorlar, Cibuti, Ekvator Ginesi, Gambiya, Lesoto, Libya, Mali, Morityus, Kongo Cumhuriyeti, Sao Tome ve Principe, Sierra Leone, Sudan ve Tunus.
Başvurular
ICG. (2022). Kenya’s 2022 Election: High Stakes. Nairobi: International Crisis Group.
Mwengi, I. (2022, Mayıs 7). Kenya: Don't Blame Me! I Have Fully Undertaken My Duties as Deputy President - Ruto. All Africa: https://allafrica.com/stories/202205090194.html adresinden alındı
Otieno, J. (2022, Haziran 21). Kenya 2022: What to expect in this year’s most competitive elections. The Africa Report: https://www.theafricareport.com/215033/kenya-2022-what-to-expect-in-this-years-most-competitive-elections/?utm_source=newsletter_tar_daily&utm_campaign=newsletter_tar_daily_22_06_2022&utm_medium=email&utm_content=edito_full_story adresinden alındı
The 2022 Kenyan elections. (tarih yok). Brookings: https://www.brookings.edu/events/the-2022-kenyan-elections/ adresinden alındı
Wadekar, N. (2022, Haziran 25). As election season nears, Kenyans brace for unrest and hope for peace. The Washington Post: https://www.washingtonpost.com/world/2022/06/25/kenya-elections-kenyatta-odinga-ruto/ adresinden alındı