Senegal bir Batı Afrika ülkesidir ve 1960-2000 yılları arasında çeşitli siyasi krizler yaşamış olsa da toplam nüfusunun yaklaşık 16.8 milyon olduğu tahmin edilmektedir. İlk devlet başkanı, 6 Eylül 1960'tan 31 Aralık 1980'e kadar ülkeyi yöneten Leopold Sedar Senghor'du. Ayrıca bu dönemde, Mamadou Dia Abdou Diouf devlet başbakanı olarak görev yapmıştır.
Ardından, yirmi yıllık siyasi felaketin ardından, 15 Şubat 2000'de seçim öncesi şiddete maruz kalan Abdoulaye Wade, 19 Mart 2000'deki ikinci tur cumhurbaşkanlığı seçim sürecinde yüzde 58 oyla Cumhurbaşkanı seçildi. Siyasi krizlerin bu tür karmaşası ve kargaşasına rağmen ülke, son yirmi yıldır özel sektöre yatırımları cazip ve katılımcı yollarla genişletmeye odaklanılarak nispeten istikrarlı demokrasi ve gelişmiş altyapıya doğru geçiyor. Öte yandan Senegal, 1960 yılında Fransa'dan bağımsızlığını kazanmasından bu yana geçen 60 yıllık bağımsızlığını, 2020'de ABD-Senegal diplomatik ilişkileriyle işbirliği yaparak kutladı.
2000 yılından bu yana, ekonomisi de yıllık ortalama %5 GSYİH ile büyümekte. 2014-2019 yılları arasındaki ekonomik büyümenin güncel durumu, Batı Afrika Devletleri Ekonomik Topluluğu'nun (ECOWAS) 15 üyesi arasında son beş yılda sürekli olarak %6,5'lik en yüksek GSYİH büyüme oranını ürettiğini göstermekte. Hatta Covid 19'a rağmen Senegal'in ekonomisi ilerleme göstermektedir. Bu nedenle, Senegal Hükümeti'nin bazı ekonomik stratejilerine dayanarak, “Batı Afrika'nın yeni Katarı olarak Senegal” denilmektedir. Bunun nedeni petrol ve gaz, yenilenebilir enerji, tarım sektörü, inşaat (Dakar Limanı ve yeni dökme maden limanı), telekomünikasyon, sağlık sektörü (tıbbi ekipman, ilaç, ve sağlık teknolojisi) ve otomobiller ve otomotiv parçaları gibi önde gelen sektörlere ve büyük yatırım projelerine odaklanılmasıdır.
Güncel duruma baktığımızda; 21 milyar ABD doları olduğu tahmin edilen yüzde 7,15 nominal GSYİH büyüme oranıyla Batı Afrika'nın dördüncü büyük ekonomisi olarak karşımıza çıkan Senegal’in, 2021'de reel GSYİH büyüme oranı neredeyse 23 milyar ABD dolarına yükseldiğini görürüz.
Senegal'in Türkiye ve Diğer Ülkeler ile İlişkisi
Senegal, diplomasi alanında da çeşitli ülkeler ve uluslararası kuruluşlarla güçlü ilişkilere sahiptir. Şu anki Senegal Devlet Başkanı Macky Sall, aynı zamanda Afrika Birliği (AU) başkanıdır. Türkiye ile Senegal arasındaki ilişkiler günümüzde çok güçlüdür, ikili ilişkiler nedeniyle zaman içinde hem siyasi hem de ekonomik olarak güçlendiği görülmektedir. Örneğin 2019 yılında ticaret hacminin 292 milyon ABD doları olduğu tahmin edilmektedir. Ayrıca Senegal, AfDB, AGOA, ECOWAS, FAO, IBRD, ICC, IDB, IFAD, IFC gibi kuruluşların yanı sıra ILO, IMF, IMO, IOM, ISO, ITU, OIC, OIF, BM, UNESCO, WHO, WTO gibi çeşitli uluslararası kuruluşlara da üyedir.
Senegal Ekonomi Odaklı Politika
En üst düzeyde ekonomik reformlar ve politikalar, CFA frangı devalüasyonundan sonra 1994 yılında gerçekleştirilmiştir. Reform, siyasi sorunlar ve ülkedeki barışçıl bir güç transferi nedeniyle bazı sektörlerde gecikmiştir. Şimdiye kadar Senegal Hükümeti, hem kamu hem de özel sektör temelli sürdürülebilir ve kapsayıcı ekonomik büyümeyi geliştirmeye odaklanan “Gelişmekte olan Senegal Planı, PSE” gibi çeşitli reformlar ve politikalar başlatmıştır. Bu nedenle Senegal Hükümeti, sosyo-ekonomik-politik ve makroekonomik çerçevedeki çalışma planlarını, 2035 yılına kadar en çok yükselen pazar kategorilerine ulaşmak amacıyla dönüştürmeyi hedefliyor.
Senegal hükümeti, ülkede yeni bir iş kurmak için gereken ortalama gün sayısını azaltarak, yatırım ortamında farklı ekonomik odaklı politika belgeleri uygulamaktadır. Bu doğrultuda ekonomik büyümeyi daha hızlı yakalayabilmek için tüm bölgelerde kaliteli hizmet sunmak için “tek pencere” hizmet merkezleri sistemini uygulamaya başlamıştır. Uygulanmakta olan “Senegal Hızlandırılmış Büyüme Stratejisi (AGS) Belge Politikası” bunlardan biridir. Uzun ve istikrarlı dikey ekonomik büyümenin ardından Senegal ekonomisi, 2000 yılındaki demokratik seçimlerin ardından barışçıl güç işlemleri nedeniyle yıllık %5 veya %6'dan fazla değer kaydetmiştir. Bununla birlikte, Senegal, Sahra Altı Afrika'daki en az gelişmiş ülkelerden biri olmaya devam etmektedir.
Yukarıda bahsedildiği gibi; bu gerçek, Senegal'in çağdaş ekonomi politikaları ve reformları için kilit bir belge olan “Yoksulluğu Azaltma Strateji Belgesini (PRSP) hafifletmek için Hızlandırılmış Büyüme Stratejisi (AGS)” adlı yeni reformları planlamaya ve uygulamaya teşvik etmiştir. Politika belgesi, elverişli ortamın onaylanması ve buna göre iyileştirmenin analiz edilmesi için Dünya Bankası ve IMF gibi uluslararası finans kuruluşlarının gözlem ve yardımları altında uygulanmıştır.
Ekonomik politikalar ve reform beş kümeden oluşmaktadır. Bunlar; tarımsal endüstriler ve gıda işleme, balık endüstrileri, turizm, el sanatları ve kültür endüstrileri, pamuk, tekstil ve giyim endüstrisi ve bilgi ve iletişim teknolojisi (BİT) ve genel olarak teleservislerdir. Hükümet, ulusal düzeyde bir komite oluşturur ve kamu ve özel sektör tarafından politikalar ve reformlarla ilgili soruları netleştirmek için ekonomik reform kümelerine odaklanan diyalogun yanı sıra önemli diyaloglar yürütmektedir. Böylesine bir hazırlık, güçlü bir ortam yarattığı gibi ekonomik reforma da bağlılık yaratır. Rapor, 2003'ten 2007'ye kadar Senegal'in yıllık ekonomik büyümesinin GSYİH büyüme oranında ortalama %6 olduğunu gösteriyor.
Ekonomik Reform Destek Programları
Senegal’in ekonomi reformu, özellikle elektriği ve yerfıstığı pazarlamasını özelleştirmek gibi yapısal reformları tamamlamakta güçlükler içinde olmasına rağmen, IMF gibi uluslararası bir finans kurumu tarafından desteklenmiştir. Gelişmekte olan ülkeler gibi, tarım sektörü Senegal Hükümeti için büyüme ve gelişmenin GSYİH'sı için önde gelen sektördür. Bununla birlikte, iklim değişikliğine bağlı olarak tarımın yüksek oranda etkilenmesi nedeniyle performansı yukarı ve aşağı yönlüdür. Bu nedenle Senegal; yerfıstığı, pirinç, balıkçılık, fosfat ve kimyasal ürünler gibi mahsulleri üretmek ve ihraç etmekle tanınır. 2001'de tarım GSYİH'ye %20 katkıda bulunmuştur ki bu 1997'den 1999'a kadar olan kötü hava koşullarından sonra büyük bir gelişme olarak değerlendirilmektedir. Balıkçılık endüstrisi üretimi de 2002 yılında 600.000'den fazla çalışanla ekonomik büyümeye katkıda bulunmuştur.
Senegal, yatırımcılara hem ABD firmalarına hem de diğerlerine ticaret işini büyütmek için cazip, gelecek vaat eden ve potansiyel yatırım fırsatlarına yatırım yapmaları için teklif vermektedir. Örneğin: ABD'nin Afrika'ya yönelik ticaret politikasını takiben, Senegal'in de 24 Nisan 2002 tarihli ticaret anlaşmasından elde etmek üzere Afrika Büyüme ve Fırsat Yasası'na (AGOA) katıldığı ve imza attığı ilan edilmiştir. Bu ticaret anlaşması çok sayıda Afrika Ülkesini ABD pazarındaki daha düşük tarife formlarına dayalı fırsatlardan yararlanmak için ihracat hacmini artırmak üzere cesaretlendirmektedir. AGOA uygunluğuna bağlı olarak ülke, daha fazla ürün ihraç etmek ve özellikle tekstil fabrikaları ve yazıcı kartuşları olmak üzere çeşitli endüstriler kurmak için Mauritius ile güçlü bir bağ kurmaya başlamıştır.
Öte yandan, Senegal'in ithalatı, Avrupa'dan yapılan gıda ürünleri ve yarı işlenmiş mal ve yağların %80'inden fazlasını karşılamaktadır. İthalat-ihracat faaliyetlerinin GSYİH raporlarının cari hesap yüzdesi esas alınarak dengesiz olduğu tahmin edilmektedir. 2001 yılında ülkenin dış borcu nominal değerde GSMH'nin yüzde 78,3'ü olarak tahmin edilirken, 2020'de dış borç GSMH'nin yüzde 71,69'una düşürülmüştür.
Ekonomik büyüme stratejisi süreci, 2011-2013 yılları arasında “Ekonomik Reform Destek Programı (PARE)” kullanılarak SME sektörleri aracılığıyla düşük gelirli toplumlara yönelik devlet finansmanı açığını azaltmak için bir tür proje desteği tasarlamaya kadar uzanmaktadır. PARE proje sistemleri mali yönetişimi ve kamu maliyesi yönetimini geliştirmeyi ve SME finansmanı yoluyla servet yaratmayı teşvik etmeyi amaçlamaktadır. Ayrıca PARE programı, Ekonomi ve Maliye Bakanlığı ile diğer bakanlıkların denetiminde tüm Senegal toplumuna fayda sağlamak için finans sektörü ile işbirliği içinde çalışmaktadır. Örneğin: AEO 2014 raporuna dayalı olarak 2016 yılındaki “Senegal'de 7 Sanayi Politikası:” çalışmaları, Senegal'in Batı Afrika ülkelerindeki en büyük ekonomi olduğunu ve nominal GSYİH'nın %7,15'lik büyüme oranının Nijerya, Fildişi Sahili ve Gana'nın yanında 21 milyar dolarlık büyüme olarak tahmin edildiğini göstermektedir. Reel GSYİH büyüme oranı 2021'de 23 milyara çıkmaktadır.
Senegal'in Mevcut Ekonomik Zorlukları ve Beklentileri
Senegal ekonomisi, 2020'den 2021'e kadar sırasıyla %1,3 ila %6,1 oranında büyüyen Düzeltilmiş ve Hızlandırılmış Öncelikli Eylem Planı aracılığıyla büyüme vaadine sahiptir. Tarım sektörünün ekonomik büyüme üzerindeki etkisi 2020'de %23,4'ten 2021'de %4,6'ya düşerken; inşaat sektörü, ulaştırma hizmetleri ve ticari faaliyetin öncülük ettiği ekonomi, güçlü bir ekonomik büyüme sağlamaktadır.
Ülkede çok sayıda sosyo-ekonomik ilerleme kaydedilmesine rağmen, yolsuzluk, ağır vergi yükü, proje geliştirme konusundaki gecikme ve belirsizlik riski, gerçek bir devletin yüksek maliyeti ve bunun yanı sıra enerji sorunları gibi birçok zorluk bulunmaktadır. Bu durum, Senegal'in iş piyasasındaki rekabet gücünü baltalamaktadır. Bu bağlamda, özellikle proje geliştirme ile ilgili gerekli belgelerin zamanında onaylanmasında devlet bürokrasisi henüz ortadan kalkmış değildir.
GCRI raporu çıktılarına göre; 2021 yılında 70. sırada yer alan Senegal, iklim değişikliğine karşı en savunmasız ülkelerden biridir. Kuraklık ve hidrokarbon emisyonları (CO2) riskinin zamanla keskin bir şekilde artması beklenmektedir. Buna rağmen, 2014-2035 yılları arasında önerilen “Senegal Yükselen Planı” yeşil ekonomi finansmanını ve genel olarak büyümeyi teşvik etmeye odaklanıyor ve bunlara bazı öncelikler sağlıyor. Bu planı 2020 yılına kadar gerçekleştirmek üzere taşkın önlemeyi iyileştirmek, yenilenebilir enerjiyi (YE), sürdürülebilir arazi yönetimini ve esnek ekosistemi teşvik etmek için 153,4 milyon dolarlık bir fon seferber edilmiştir. Hükümetin hedefi, yenilenebilir enerjiyi toplam enerji kapasitesinin %30'u kadar artırmaya ve yönetişim çerçeveleri için uygun bir ortam yaratmaya odaklanmaktadır. Son olarak, SDG 13'ü gerçekleştirme süreci, 2023'te yaklaşık %13,6'ya ulaşması beklenen planın hala gerisindedir.
Sonuç ve Açıklamalar
Senegal'in genel ekonomik faaliyeti; petrol ve gaz, enerji (elektrik üretimi ve ekipmanları, inşaat sektörleri ekipmanları, modern tarım ekipmanları, teknoloji tabanlı sektörler (otomotiv, yazılım, veri yönetim sistemleri, bilgisayarlar) gibi büyük potansiyele sahip önde gelen sektörlere bağlıdır. Senegal, ABD şirketleri ve diğerleri için bu sektörlere yatırım yapmak için umut verici yatırım fırsatları sunuyor.
GOS'un 2023'te ilk gazını Moritanya sınırına yakın açık deniz gaz sahasından işletmeyi planlaması da beklenmektedir. 1.300 MW kapasiteli yenilenebilir enerji projesi tüm ekonomiyi destekleyecek niteliktedir.
Son olarak Senegal'de iş piyasası, özellikle inşaat ekipmanlarının yanı sıra petrol, gaz ve enerji ile ilgili ticari faaliyetler yürüten firmalar için çok önemli ve harika bir destinasyondur.
Referanslar;