Yolsuzluk en yaygın tanımı ile, “kamu görevinin ve yetkisinin, özel kazanç için kötüye kullanılması” şeklinde bilinmektedir. Küresel bir konu olarak değerlendirilen yolsuzluk, neredeyse her gün her yerde gazetelerde ve dergilerinin manşetlerinde yer almaktadır. Bu durum, kamuoyunun içinde olduğu durumdan rahatsız olmasına sebep olmaktadır. Bununla beraber yolsuzluk konusu, her zaman ekonomik kalkınmayla ilgilenen uzmanların ve sosyal politika aktörlerinin ilgisini çekmiştir. Yolsuzluk algıları 2021 raporu endeksine göre, yolsuzluğa karşı en yüksek puanı alan Danimarka, Finlandiya ve Yeni Zelanda 88/100 puan alarak 1/180 sırada yerini alıyor. Norveç ise 85/100 puan alarak 4. sırada yer almıştır. Yemen, Venezuela, Somali, Suriye ve Güney Sudan ise 100 üzerinden 16, 14, 13, 13 ve 11 puan alarak sırasıyla 174, 177, 178, 178 ve 180 listenin el altında yer alıyor. Sonuçlar 0 ile 100 arasında değişirken, sıfır çok kötü anlamına gelirken 100 ise çok iyi olarak değerlendirilmektedir.
Etiyopya ise 39/100 puan ile 87. Sırada yer almaktadır. Bu endekse göre ABD, 67 puanla 27. sırada yer alırken, İngiltere ise 78 puanla 11. Sırada yer almaktadır.
Yolsuzluk ve Kalkınma
Yolsuzluk tüm ülkelerde görünen küresel bir olgudur. Ancak kanıtlar yoksul insanlara diğerlerinden daha fazla zarar verdiğini, ekonomik büyümeyi engellediğini ve ihtiyaç duyulan fonların eğitim, sağlık ve diğer kamu hizmetlerine ulaşmasını engellediğini gösteriyor. Dünya Bankası'na göre, her yıl tahminen $1 trilyon dolar rüşvet yoluyla sızdırılmaktadır. Birleşmiş Milletler Uyuşturucu ve Suç Ofisi (UNODC) İcra Direktörü Yury Fedotov, "Yolsuzluk küresel bir tehdittir. Ekonomik kalkınmanın önünde ciddi bir engeldir." İfadelerinde bulunmuştur.
Etiyopya ve Yolsuzluk
Kamu hizmeti reformunun bir parçası olarak, Etiyopya Hükümeti 2001 yılında beri yolsuzlukla mücadele komisyonu kurmuş bulunmaktadır. Etiyopya'nın Yolsuzlukla Mücadele Komisyonu'nun yetkisi, yalnızca Addis Ababa ve Dire Dawa'nın şehirlerini içeren federal düzeyde düzenlenmiştir. 2007'den bu yana ise, dokuz bölge devletinden yedisi, kendi bölgelerinde yolsuzlukla mücadele etmek ve önlemek için kendi yolsuzlukla mücadele komisyonlarını kurmuştur. Yolsuzlukla mücadele hususunda ülkenin anayasa düzeyde kanunlar ve cezalar bulunmaktadır.
Ülkedeki (Etiyopya’daki) yolsuzlukla mücadele yasaları:
- 414/2004 Sayılı Ceza Kanunu Tebliği;
- 1961 tarihli Ceza Muhakemesi Kanunu;
- Gözden Geçirilmiş Federal Etik ve Yolsuzlukla Mücadele Komisyonu Kuruluş Bildirisi No. 433/2005;
- 434/2005 Sayılı Gözden Geçirilmiş Yolsuzlukla Mücadele Özel Usul ve Delil Kuralları Bildirgesi;
- 668/2010 Sayılı Varlık Açıklama ve Tescil Tebliği; Tanıkların ve Suçları Bildirenlerin Cezai Suçların Korunması Bildirgesi No. 699/2011;
- Kara Para Aklamanın ve Terörizmin Finansmanının Önlenmesi ve Bastırılması 657/2009 Sayılı Bildiri;
- Afrika Birliği Yolsuzlukla Mücadele ve Yolsuzluğun Önlenmesi Sözleşmesi 545/2007 Sayılı Onay Beyannamesi;
- Birleşmiş Milletler Yolsuzluğa Karşı Sözleşme Onaylama No. 544/2007;
- 732/2012 Sayılı Ceza İşlerinde Karşılıklı Adli Yardımlaşma Hakkında IGAD Sözleşmesi Onay Bildirisi;
- Bölgesel Etik ve Yolsuzlukla Mücadele Komisyonu Kuruluş Bildirileri;
- Federal Denetçi Genel Kurulu Ofisi (değiştirildiği şekliyle) 669/2010 Sayılı Bildiri;
- Federal Mahkeme Avukatlarının Ruhsatlandırma ve Tescil Bildirgesi No. 733/2012;
- 622/2009 Sayılı Gümrük Beyannamesi;
- Bankacılık Faaliyetlerinin Lisanslanması ve Denetlenmesi (Etiyopya Ulusal Bankası Direktifi No. SBB/46/2010 Bankaların Müşteri Durum Tespiti) ve
- 691/2010 Sayılı Federal Demokratik Etiyopya Cumhuriyeti İcra Organlarının Yetki ve Görevlerinin Tanımlanması
Yukarda belirtildiği gibi ülkede yolsuzlukla mücadele konusunda ciddi çalışmalar yürütülmektedir. Ancak, ülkede yolsuzluk hakkında bu denli kanun ve beyannamelerin bulunmasına rağmen yolsuzluk problemi önlenebilmiş değildir. Nitekim, ufak çaplı olarak değerlendirilebilecek yolsuzluk faaliyetlerinden, ülkedeki üst düzeydeki yetkili kişilerin uyguladığı büyük çaplı yolsuzluk faaliyetlerine dek pek çok faaliyet yürütüldüğü ispatlanmıştır.
Etiyopya'da Yolsuzluk Günden Güne Artıyor
Örneğin, 2018’de Etiyopya'nın kamu elektrik şirketinin başkanı da dahil olmak üzere elli kişi yolsuzlukla suçlanmıştır. Etiyopya Haber Ajansı (ENA) raporuna göre, Etiyopya Elektrik Gücü'nün eski başkanı Azeb Asnake ve diğer 49 kişinin ülkenin amiral gemisi mega hidro projesi olan 5.150 Mega Watt'lık bir hidro baraj için bir orman temizleme projesiyle ilgili olarak yolsuzlukla suçlanmıştır. Bu proje 2011 yılında başlatıldığında, maliyetinin 4 milyar dolar olacağı tahmin edilmiş ve Etiyopya'nın 100 milyondan fazla nüfusuna elektrik sağlaması beklenmiştir. Tutuklamadan önce Eylül ayı 2018'de Asnake, yolsuzluk ve birkaç Etiyopya enerji projesinin kötü yönetimi iddiaları nedeniyle Etiyopya Elektirik Kuruluş (EEP) başkanlığından istifa etmek zorunda kalmıştır.
Diğer yandan, yolsuzluğun etkisinin ciddi boyutlarda olduğu tahmin edilse de tam rakam (hacim) ne kadar olduğunun tespit edilmesi son derece zordur. Devlet dairelerinde alt tabakadan başlayıp üst düzeylere doğrudan yahut dolaylı olarak uzanan yolsuzluk faaliyetleri, tahmin edilemeyecek durumdadır. Devlet televizyonu FANA'nın bildirdiğine göre, devlete ait Metal ve Mühendislik Şirketi'nin (METEC) eski başkanı Tümgeneral Kinfe Dagnew komşu Sudan'a kaçmaya çalışırken yolsuzluk sebebi ile yakalanmıştır. METEC yöneticileri ise, yalnızca GERD ile ilgili kalmamış ve diğer projelerden gelen fonları yasadışı satın alma ve yasadışı ticaret için iki gemi kullanmak şüphesiyle tutuklanmıştır. Bu konu ve diğeri suçlamalar dahil olmak üzere toplamda 63 kişi; ülkenin Ulusal İstihbarat ve Güvenlik Servisi'nden yaklaşık 36 kişi de dahil olmak üzere, dayak, işkence, sodomi, tecavüz, elektrik çarpması ve cinayet de dahil olmak üzere çeşitli insan hakları ihlalleri iddiasının netleşmesi neticesinde tutuklanmıştır.
Tarih açıdan baktığımız da 1990'ların ortalarından bu yana hükümet, bazı üst düzey yetkililerini yolsuzlukla suçlamış ve hapse atmıştır. Örneğin, Temmuz 2017'de federal polis, ağırlıklı olarak hükümet tedarik usulsüzlükleriyle bağlantılı olarak 156 milyon euro kaybı sebebiyle hükümet yetkililerini, iş insanlarını ve komisyoncuları tutuklamaya başlamıştır.
Bununla beraber, tedarik dairesi yetkililerinin ve Kış Buğday Teminat Onay yetkililerinin (WWCE, Insurance; USDA) dahil olduğu yolsuzluk iddilarına göre, 400 metrik ton buğday satın alınarak devlet kurumunu 23,7 milyon dolar dolandırılmıştır. Dolandırıcılığa ek olarak, yetkililerin kendilerini zenginleştirmek için fiyatları manipüle ettiğinden şüphe duyulmaktadır.
Başka bir yolsuzluk iddiasına göre, Kamu Alımları ve Mülk İmha Servisi'nden üst düzey yetkililer, 75 milyon dolar teklif eden ikinci bir teklif sahibi varken, buğday tedariki için yabancı bir tedarikçiye 94 milyon dolar ödemek için Etiyopya Ticari İşler Kurumu'nun eski yetkilileriyle komplo kurmuştur. Bu komplo, hükümete fazladan 19 milyon dolar bir maliyete sebep olmuştur. Aynı tedarikte yetkililer, devlete ait Etiyopya Denizcilik ve Lojistik Hizmetleri İşletmesi yerine farklı nakliye kullanmakla suçlanmıştır. Bu nakliye maliyeti ise hükümeti fazladan 4 milyon dolar harcamaya zorlamıştır. Bunun yanı sıra yetkililer, piyasada buğday ve buğday unu kıtlığına neden olmakla suçlanmıştır.
Yolsuzluk Etkileri
Birçok çalışma, yolsuzluğun yatırımları caydırdığını ve iş konusunda da ek bir maliyeti getirmesinden hareketle yatırım projelerinin karlılığını azalttığını ortaya koymuştur. Ampirik kanıtlar, yolsuzluğun yatırımların GSYİH'ya oranını azalttığını, yatırımların düşmesinin sebebi olduğunu ve ekonomik büyümeyi önemli ölçüde geciktirdiğini göstermektedir. Ayrıca, yolsuzluğun kamu yatırımlarıyla ilgili karar verme sürecini bozduğu ve devlet harcamalarının bileşimini etkilediği tahmin edilmektedir. Bununla beraber yolsuzluk; kamu görevlilerinin, kamu kaynaklarını kamu bazında daha az tahsis etmesine neden olmaktadır. Son zamanlarda Etiyopya’da; büyük altyapı projelerinden üniversitelere değin gerçekleştirilen yolsuzluk faaliyetlerine dair iddialar son derece yaygındır. Örneğin, GSYİH'ye oran olarak eğitime yapılan hükümet harcamalarının, ülkelerin bir kesitinde yolsuzlukla negatif ve önemli ölçüde ilişkili olduğu tespit edilmiştir. Buradan da görüleceği üzere yolsuzluğun, ekonomik büyümeyi dört yoldan etkilediği dört yolundan belirlenebilir. Bunlar; daha yüksek kamu yatırımları, daha düşük hükümet gelirleri, daha düşük sağlık ve eğitim gibi diğer kamu harcama kategorilerine yapılan harcamalar ve son olarak kamu altyapı kalitesinin düşmesidir.
Son olarak, bazı araştırmacılar yolsuzluğun sermaye verimliliğini azalttığına ve yatırımcıların karar verme süreçlerinde önemli bir unsur oluşturduğuna dair ampirik kanıtlar sunmuştur. Diğer yandan, bazı araştırmacılara göre, yolsuzlukta 0 (yüksek oranda yolsuzluk) ile 10 (çok temiz) arasında bir puanlık bir artış, üretkenliği GSYİH'nın yüzde 4'ü kadar düşürüyor ve net yıllık GSYİH'nın ise yüzde 0,5'i kadar sermayeyi azaltmaktadır. Yolsuzluğun büyüme ve ticari faaliyetler üzerinde son derece yıpratıcı bir etkisi vardır. Nitekim yolsuzluk, gelir dağılımını etkiler ve eşitsizliği beraberinde getirir.
Referanslar;
Africa Development Indicators 2010 Report, Silent and lethal: How quiet corruption undermines Africa’s development
https://english.alaraby.co.uk/news/ethiopia-charges-50-blue-nile-dam-c orruption
https://www.globalconstructionreview.com/ethiopia-nabs-former-dam-c ompany-chief-broad-corru/
https://www.theafricareport.com/12027/ethiopia-arrests-government-of ficials-over-corruption/
https://www.acauthorities.org/country/et https://addisstandard.com/news-police-detain-dozens-in-new-corruptio n-crackdown-terrorism-allegations/
https://www.transparency.org/files/content/corruptionqas/Impact_of_c orruption_on_growth_and_inequality_2014.pdf https://www.transparency.org/en/cpi/2021/index/eth