"Turkuaz denizde bir inci kolye" olan Komor adaları, Madagaskar ve Afrika kıtasına eşit uzaklıkta (300 km) ve Kuzey, Batı, Güney ve Doğu ekseni üzerinde yayılmış dört ana adadan oluşan bir takımadadır. Mayotte (Maore), Moheli (Mwali), Büyük Komor (Ngazidja) ve Anjouan'dan (Ndzuani) oluşan Komor takımadaları, Mozambik Kanalı'nın girişinde yer almaktadır. Federal bir cumhuriyet olan Komorlar Birliği Hint Okyanusu’nda bulunmaktadır. Komor Adaları, 6 temmuz 1975 tarihinde, Fransız işgalinden kurtulup resmi olarak bağımsız bir ülke olmuştur. Fakat, Mayotte adası, halen Fransa hükümetin altındadır (ICO-UNESCO, 1997; Idriss, 2017).
Komorca’nın (Komor dili), Hint Okyanusu'na özgü bir "dünya sistemi" oluşturan Swahili ve Arapça dillerinin karışımından oluştuğu söylenebilir. Ada halkı Arapça ve Swahili dillerinin epeyce tesirinde kalan Bantu dil ailesinden Komor dilini (Komorca) konuşmaktadır. Swahili’nin yaygınlaşması, 20. yüzyıla kadar sultanların idari işlerinde bu dilin kullanılmasından kaynaklanmaktadır (Anonym,2002). Afrika’nın iç bölgelerinden gelen Bantular, Umanlı, Hadramutlu ve Şirazlı Araplar, Endonezya’dan Malaylar, Madagaskarlı Malgaşlar ve Hindistanlı Guceratlar bu adalara değişik dönemlerde göç etmişlerdir. Bu göç dalgaları, Hint Okyanusu bölgesinde 10. yüzyıldan itibaren başlayan insani, ticari ve kültürel mübadelelerin bir sonucudur (Idriss, 2017).
Hint-Okyanus "dünya sistemi", nüfusların yoğun bir şekilde karışmasına ve Komorların mirasçıları olduğu doğu-doğu kıyısında orijinal bir Swahili kültürünün oluşmasına yol açmıştır. Swahili dili ağırlıklı olarak Arapça ve Bantu dilidir, yani kelimelerin çoğu bu iki dilden türemiştir. Komorca, Swahili dilinden türetilmiş olmasına rağmen, Swahili’den farklı olup her adanın şivesi ve yaygın olarak kullanılan lehçelerine göre ikiye ayrılmaktadır: Shingazidja (Ngazidja), Shimwali (Moheli'de), Shimaore (Mayotte'de) ve Shindzuanidir (Ndzuwani). Her grup kendi içinde daha kolay karşılıklı anlaşmaktadır (Idriss, 2017). Swahili dili konuşan ülkeler, Doğu Afrika’da İslam’ın yayılmasında önemli rol oynamıştır (Anonyme, 2000).
Komor Adaları’nda İslam'ın Yayılışı
İslamiyet’in burada yayılışına dair rivayetler farklı olsa da halkın görüşüne göre; Komorlu iki kişi, Hz. Osman'ın halifeliği zamanında Medine'ye giderek İslam'ı öğrenmiştir. Arap denizcilerin de 8. yüzyıldan itibaren uğradıkları bu adalarda İslamiyet'i yaydıklarına şüphe yoktur. İslam dininin Anjouan adasından yayılmaya başladığı görüşü de oldukça yaygın bir görüştür. (Anonym, 2002).
934 yılında Büveyhiler’in İran'ın Şiraz kentini ele geçirdikten sonra Sünn, Arapların bir kısmı Doğu Afrika kıyılarına ve Hint Okyanusu adalarına göç etmiştir. 9. yüzyılın başında Uman'dan küçük İsmaili topluluğu oraya yerleşmiştir. Basra Körfezi ve Güney Arabistan'dan gelen göçler de 16. yüzyılın başlarına kadar aralıklı olarak devam etmiştir. Ali b. Îsâ 975 yılında Kilve Sultanlığı'nı kurmuş ve kısa sürede, Komor Adaları da dahil olmak üzere, Doğu Afrika sahillerindeki birçok koloni onun egemenliğine girmiştir. 11. yüzyılda ise Fâtımîler’in ileri gelenlerinden birinin Mısır’ı terkederek ailesi ve hizmetinde bulunanlarla birlikte Anjouan’a yerleştiği bilinmektedir. Bununla birlikte, türk denizci Pîrî Reis’in Kitâb-ı Bahriye’sinde, 13. ve 16. yüzyıllar arasında Komor Adaları’nda Sünni ve Şafii İslam’ın yaygın olduğu belirtilmektedir (Anonym, 2002).
Komor Adaları’nda yüzlerce cami ve çok sayıda medrese bulunmaktadır. Tüm çocuklar, beş yaşından itibaren iki veya üç yıl boyunca medresede eğitim almakta ve Arapça dilini ve İslam'ın temellerini öğrenmektedirler. Komor Adaları’nda, Ramazan Bayramı, Kurban Bayramı, Muharrem, Aşure, Mevlid ve Miraç Gecesi dahil olmak üzere tüm Müslüman bayramları Müslümanlar tarafından kutlanır (Anonym, 2016). Bununla birlikte, medreseler yetişkinler için de dini eğitim veren kurumlardır. Öğrenciler burada, İslam hukuku, Arapça ve tefsir dersleri almaktadır (Hecquet, 2012).
Komor Adaları’nda Kutlanan Dini Bayramlar
Ramazan Bayramı
Komor Adaları’nda Şehr-i Ramazan, müminler tarafından sevinç ve saygıyla karşılanan bir aydır. Teravih, vitir ve iftar gibi dini faaliyetler ülkeye ve şehre hareketik katmaktadır. Ramazan Bayramı, özellikle çocuklar olmak üzere Komor halkı için önemli bir bayramdır. Arefe gününde, mahallenin gençleri şehri güzelce temizler. Akşam, iftardan sonra tüm camilerde bayramı müjdelemek için salavat ve tekbirler getirilir. Bayram gününde, evlerde yeni döşemelikler serilir ve lezzetli ikramlar hazırlanır. Bayram gününde geleneksel kıyafetlerini giymiş olan erkekler bayram namazına giderken, kadınlar ise evde kalıp dua eder ve bayramlaşmak için gelecek olan misafirler için hazırlık yapar. Öğle vaktinden itibaren akşam vaktine dek, meydanlarda ve mahallelerde çocuklar için geleneksel etkinlikler düzenlenir.
Kurban Bayramı
Kurban Bayramı dinimizde en önemli bayramlardan biridir. Tüm Müslümanlarda olduğu gibi Komor halkı da, Zilkade ayının birinci gününden Kurban Bayramı namazına kadar oruç tutarlar (Zilkade ilk 10 gün). Komşular ve akrabalar arasında yiyecek paylaşılır. Arefe gününde ikindi namazından sonra erkekler mezarlara giderler. Merhumlar için dua okuyup, ramazan ayında itibaren okunan hatimlerin duasını ederler. Akşam vaktinden sonra, tüm camilerde bayramı müjdelemek için salavat ve tekbirler getirilir. Bayram gününde bayram namazından sonra kurbanlar kesilir. Tüm evlerde yemek pişirilir ve mahalledeki ihtiyaç sahiplerine ve çocuklara dağıtılır. Kurban bayramı 3 gün sürer.
Muharrem
Evvel Muharrem, hicri takvimin başlangıcıdır. Bu ay; Hz. Peygamber’in (s.a.v.) Mekke'den Medine'ye günlerce süren hicreti neticesinde, müşrik ve kâfirlerden kurtularak sağ salim Medine'ye varması sebebi ile, hicri takvim başlangıcı kabul edilmiştir. Bu nedenle Muharrem ayı, Komor Adaları’nda ülke çapında kutlanmaktadır. Sabah namazından sonra tüm camilerde salavat getirilir. Bununla birlikte, herkes camiye gider ve Allah’a şükrederek dua eder. Bu mübarek günde herkes beyaz giyer. Bazı bölgelerde, özellikle kıyı kentlerinde, insanlar denizde yüzüp yıkanırlar. Bazı mitolojik rivayetlere göre; insanlar evvel muharremde, denize girerek tüm günahlarından arınıp, yeni bir yıla ve yepyeni bir hayata başlarlar. İslam tarihinin bu önemli gününde, tüm medreselerde, okullarda ve sokaklarda hicret şiirleri okur ve marşlar söylenir. Bu önemli günde, medyada ve şehirde yapılan etkinliklerde özellikle Hz. Peygamber'in hayatı anlatılır.
Mevlid
Komor Adaları’nda, Mevlid çok önemli bir dini gündür. Bu günde Peygamber'in (s.a.v.) doğumu ve hayatı; hikayeler, şiirlerle ve mezmurlarla anlatılır. Mevlid kandili; aile içinde, mahalle sakinleri arasında ve tüm şehirde olmak üzere üç çevrede kutlanmaktadır. Aile mevlidi, hamile kadının doğuma yaklaşması (7.ay), bir çocuğun doğumu, bir erkek çocuğun sünneti ve aile fertlerinin hacca gitmeye niyetlenmesi gibi sebepler üzerine düzenlenmektedir. Aile; komşularını ve mahalledeki dini görevlileri eve davet eder, mevlid okunduktan sonra geleneksel mevlid yemeği (pilav, kuzu/dana eti ve süt) yenilir ve gelenlere mükaafat (para) verilir. Mahalle mevlidi, orada bir hutbe verilmesi dışında aynı şekilde gerçekleşir. Ayrıca katılanlara hurma, kahve ve Komorlara özgü bir bisküvi ikram edilir. Bununla birlikte şehir mevlidlerinde; tüm sosyal sınıfları ana meydanda bir araya gelir ve mevlide katılır. Protokol sırasına göre yerleştirilen misafirler önünde Kur'an-ı Kerim okunur ve Hz. Peygamber’in (s.a.v.) hayatı ve ahlakı gibi konular anlatılır. Çeşitli ikramlar bulunulur. Ayrıca Komor Adaları’nda, Rebiülevvel ayının her gününde meydanlarda ve camilerde mevlid okunur (Hecquet, 2012). Son olarak Miraç Gecesi geldiğinde de medreseler ve camilerde mevlid düzenlemektedir.
Kaynaklar
Anonym (2000). Approche Historique De L'introduction Et De L'ancrage De L'islam Dans La Société Comorienne. (Erişim sayfası : http://www.damirbenali.com/wp-content/doc/Histoire%20de%20la%20pratique%20de%20l'Islam%20aux%20Comores.pdf )
Anonym (2002). TDV İslâm Ansiklopedisi , 26. cilt, 153-157. Ankara, Türkiye (Erişim tarihi : 13/04/2023). (Erişim Tarihi : https://islamansiklopedisi.org.tr/komor-adalari).
Anonym (2016). Geographie et Histoire. (Erişim tarihi: 11/04/2023) (Erişim web sayfası: https://archive.wikiwix.com/cache/index2.php?url=http%3A%2F%2Fwww.diplomatie.gouv.fr%2Ffr%2Fpays-zones-geo%2Fcomores%2Fpresentation-de-l-union-des%2Farticle%2Fgeographie-et-histoire-82553#federation=archive.wikiwix.com&tab=url)
Intergovernmental Oceanographic Commission (of UNESCO) (IOC-UNESCO) (1997). Sea Level Measurement And Analysis in the Western Indian Ocean. National Reports. Comores, French Indian Ocean Islands & Somalia (Erişim Tarihi: 11/04/2023 13:03:22). (Erişim web sayfası: https://aquadocs.org/bitstream/handle/1834/993/Comoros.pdf).
Habari za Comores (2016). Islam Elections présidentielles aux Comores. (Erişim Tarihi: 11/04/2023). (Erişim sayfası: https://www.habarizacomores.com/2016/02/islam-et-elections-presidentielles-aux.html) (Dr. David STANLEY, 2013)
Hecquet, V. (2012). Toibibou, Ali Mohamed.—La transmission de l’Islam aux Comores. Cahiers d’études africaines, (206-207), 720-722.
Idriss M. (2017). L'archipel des Comores : entre unité culturelle et rivalité insulaire. Rft Valley Institute Unicef Esaro Rapport De Days De Days 2017. (Erişim web sayfası : https://www.academia.edu/37318404/Larchipel_des_Comores_entre_unit%C3%A9_culturelle_et_rivalit%C3%A9_insulaire)
Sur les traces de la culture comorienne (2023). (erişim tarihi: 15/04/2023). (Erişim web sayfası: https://www.facebook.com/trace.culture.comore?mibextid=ZbWKwL)