Batı Afrika’nın yükselen güçlerinden biri olan Fildişi Sahili’nde, Côte d’Ivoire, 31 Ekim’de 2020-2025 döneminin cumhurbaşkanı seçilecek. 44 aday adayından yalnızca dördünün adaylığı kabul edilen ülkede tansiyon oldukça yüksek. İki dönemdir görevde olan (2010-2020) Cumhurbaşkanı Alassane Ouattara’nın yeniden aday olması siyasi gerginliğin ana sebebi. 2016’da yapılan anayasa değişikliği ile cumhurbaşkanlığı görevi aynı aday için iki dönemle sınırlandırılmıştı. Dolayısıyla, muhalefet, Ouattara’nın üçüncü dönem adaylığının onaylanmasını anayasanın ihlali olarak değerlendiriyor ve halkı, iktidarı protesto etmeye çağırıyor. Şu ana kadar ülkenin birçok şehrinde gerçekleştirilen protestolarda halk ve güvenlik güçleri arasında çıkan olaylarda 30’dan fazla kişi hayatını kaybetti.
Fildişi Sahili’nin Önemi Fildişi Sahili, yaklaşık 26 milyonluk nüfusu, sahip olduğu doğal kaynakları ve bulunduğu konum dolayısıyla Batı Afrika’da jeopolitik önemi haiz bir ülkedir. Genç nüfus oranının toplam nüfusun yarısından fazla olmasıyla oldukça dinamik olan demografik yapısı gelecek vadetmektedir. Liberya, Gine, Mali, Burkina Faso ve Gana ile komşu olan Fildişi Sahili, güçlü ekonomik varlıklara sahip alt bölgesel bir güçtür. Ülkenin eski başkenti Abidjan’da bulunan ve Batı Afrika’nın en büyük limanlarından biri olan Abidjan Limanı’nın, bölgenin doğrudan denize çıkışı olmayan kara ülkelerine de hizmet vermesi bölgesel ticaretin sağlanmasında oldukça önemlidir. Nüfusun üçte ikisinin hizmet verdiği tarımsal üretim, bölgesel ve küresel pazarlara yapılan ihracatlarla ülke ekonomisine büyük katkı sağlamaktadır. Fildişi, dünyanın en büyük kakao üreticisi olmasının yanı sıra, kahve, kauçuk, kaju fıstığı, pamuk, palmiye yağı ve kola gibi önemli ürünlerin arzını sağlayan başat ülkeler arasındadır. Sahip olduğu değerli madenler ve petrol rezervleriyle ülke, hem kendi kendine yeterliliğini sağlamış hem de alt bölgeye elektrik ve petrol ürünleri ihraç etmeye başlamıştır. 2012’den bu yana yıllık ortalama % 8,6 büyüme ile Fildişi Sahili ekonomisi, Batı Afrika’da, Nijerya ve Gana’dan sonra gelmektedir. Öyle ki, IMF, Fildişi Sahili ekonomisinin koronavirüsü salgınının sebep olduğu ekonomik krizden çok fazla etkilenmediğini rapor etmiştir. Fildişi Seçim Sistemi Fransız tipi yarı başkanlık sistemiyle yönetilen Fildişi Sahili Cumhuriyeti’nde, cumhurbaşkanlığı seçimi 8 Kasım 2016’da onaylanan anayasa değişikliğine göre yapılacak. Değişiklikle birlikte, yürütmeyle ilgili tüm yetkiler, devletin başı olan cumhurbaşkanında toplandı. Cumhurbaşkanı veya devlet başkanı, ulusal birliği temsil eder; anayasaya saygı gösterilmesini sağlar; devletin devamlılığının, ulusal bağımsızlığın, toprak bütünlüğünün ve uluslararası taahhütlere saygının garantörüdür. Başkan seçilebilmek için, Fildişi kökenli bir babadan veya anneden doğmuş, yalnızca Fildişi vatandaşı olma ve en az otuz beş yaşında olma şartları vardır. Anayasa’nın 55. maddesine göre, bir kişi yalnızca bir kez yeniden seçilebilir; yani ikiden fazla dönem için seçilemez. İki turlu seçimlerin olduğu ülkede, cumhurbaşkanının ilk turda seçilebilmesi için adaylardan birinin oyların salt çoğunluğunu (% 51) alması gerekir. Salt çoğunluk sağlanamazsa ilk turda en çok oyu alan iki aday, ikinci turda yarışır ve en çok oyu alan aday cumhurbaşkanı seçilir. Eşitlik olması durumunda, ilk turda en fazla oyu alan aday seçimi kazanır. İlk tur oylama, görevdeki cumhurbaşkanının beşinci yılının Ekim ayının son Cumartesi günü, ikinci tur ise, birinci turdan bir ay sonra, Kasım ayının son Cumartesi günü yapılır (Madde 56). Alassane Ouattara’nın Adaylığını Açıklaması Krize Sebep Oldu 6 Mayıs 2011’den beri cumhurbaşkanlığı yapan Alassane Ouattara,siyasetçi kimliğinin yanı sıra önemli bir iktisatçıdır. Pensilvanya Üniversitesi’nde ekonomi eğitimi alarak 1968 yılında IMF (Uluslararası Para Fonu)’de ekonomist olarak görev yapmıştır. Aynı alanda doktorası olan Ouattara 1988 yılında Batı Afrika Devletleri Merkez Bankası (BCEAO)’nı yönetmiş; Şubat 2012 ile Mart 2014 arasında da, Batı Afrika Devletleri Ekonomik Topluluğu (CEDEAO/ ECOWAS)’na başkanlık yapmıştır. Ouattara’nın CEDEAObaşkanlığında, Mali buhranı ve Gine Bissau’daki geçiş sürecinde belirleyici bir rol oynayan Fildişi Sahili, 2017’de, CEDEAO ve Afrika Birliği’nin adayı olarak BM Güvenlik Konseyi’ne iki yıllık geçici üye olarak seçilmiştir. Ouattara’nın yeniden aday olması esasında planlanmayan, aniden gerçekleşen bir durum. 78 yaşında olan Ouattara 5 Mart’taki açıklamasında, 2020 seçimlerinde aday olmayacağını ve görevi genç ve kabiliyetli bir ekibe devredeceğini ifade etmişti. Ouattara başkanlığındaki iktidar partisi, RHDP[1], cumhurbaşkanı adayı olarak Amadou GonCoulibaly’i aday olarak belirleyerek seçim kampanyalarını sürdürüyordu. Ancak, Coulibaly, 8 Temmuz’da kalp sektesi geçirerek hayatını kaybedince; 6 Ağustos’ta Ouattara seçimlerde aday olacağını duyurdu. Bu durum, ülkenin seçim öncesinde karmaşaya sürüklenmesine sebep oldu. Muhalefet bunu anayasanın ihlali olarak değerlendirse de Fildişi Anayasa Konseyi’nin 14 Eylül’de, iki dönemdir görevde olan Alassane Ouattara’nın aday olabileceğine karar vermesi gerginliğin fitilini ateşledi. Konsey, anayasadaki ilgili maddeyi, 2016’dan önceki dönemlerin sayılmayacağı şeklinde yorumlayarak Ouattara’nın görev süresinin sıfırlandığına, yani iki dönem daha cumhurbaşkanlığı yapabileceğine karar verdi. 2010 seçimlerini % 54’lük bir oranla kazanan ve 2015’teki seçimlerin ilk turunda % 83,7’lik rekor bir başarı elde eden Ouattara’nın elini güçlendiren en önemli koz ekonomideki gelişmeler. Fildişi GSYİH’si son on yılda ortalama % 8 büyüyerek Sahraaltı Afrika’nın en büyük ekonomilerinden biri oldu. Dünya Bankası verilerine göre, 2011 yılında yaklaşık 25 milyar dolar olan GSYİH, 2019’da 58 milyar doları geçti. Ayrıca hükümet bu dönemde genel sağlık sigortası oluşturdu, yeni yollar inşa etti ve nüfusun önemli bir kısmının içilebilir suya ve elektriğe erişimini sağladı. Ouattara’nın En Güçlü Rakibi: Henri Konan Bédié 1993-1999 yıllarında cumhurbaşkanlığı yapan 86 yaşındaki Bédié, PDCI’nin (Fildişi Sahili Demokratik Partisi-Parti démocratique de Côte d'Ivoire) adayı. Bédié, kendi döneminde milliyetçi bir ideoloji olan Ivoirité’yi savunuyordu. Burkinabe ve Mali kökenli insanlara karşı ayrımcılık yapan yabancı düşmanı bu ideoloji çerçevesinde, babasının Burkina Faso’dan olmasından dolayı, Ouattara’nın 1995 başkanlık seçimlerine katılmasını yasaklamıştı. 2010 seçimlerinde üçüncü sırada yer alan Bédié, seçmenlerinden ikinci turda Ouattara’yı desteklemelerini istedi. 2015 seçimlerinde ise en baştan Ouattara’yı destekleyerek ikinci kez seçilmesine yardımcı oldu. Böylece PDCI üyelerinin bakanlık pozisyonlarına getirilmesini sağladı. Ancak Bédié, 2018 yılından beri Ouattara ile siyasi görüş ayrılığı içinde. Sert yapısıyla bilinen Bédié, Ouattara’yı PDCI’yi iktidar yapma sözünü yerine getirmemekle suçluyor. Vergi oranlarını düşürme ve kamu harcamalarını artırma sözü veren Bédié, Eski Cumhurbaşkanı Laurent Gbagbo’nun seçmenlerine de hitap ederek ciddi bir seçmen kitlesine ulaşmış gibi görünüyor. Diğer Adaylar: Pascal Affi N’Guessan ve Kouadio Konan Bertin Fildişi seçimlerinde Anayasa Mahkemesi’nin adaylığını onayladığı diğer isimler FPI’nin (Front populaire ivoirien- Fildişi Halk Cephesi) lideri 67 yaşındaki N’Guessan ve 51 yaşındaki bağımsız aday K. K. Bertin. Ouattara ve Bédié kadar güçlü olmayan bu iki aday ilk turda oyların bölünmesini sağlayarak seçimlerin ikinci tura ertelenmesine sebep olabilir. Seçimlerin ikinci tura kalması halinde N’Guessan’ın Bédié’yi, Bertin’in ise Ouattara’yı desteklemesi öngörülmektedir. Nitekim, FPI Eski Cumhurbaşkanı Laurent Gbagbo’nun partisi. Bédié de bu seçimlerde en büyük desteği Gbagbopartizanlarından alacak.Bağımsız aday Bertin ise Bédié’nin partisinden muhalif olarak çıkan bir isim ve Bédié’nin seçim sahasına hitap ediyor. Bertin’in adaylığının Bédié’nin oylarını bölmek için onaylandığı iddiaları da mevcut. Muhalefetten ‘‘Sivil İtaatsizlik’’ Çağrısı Ouattara, aday olarak belirlediği Başbakan Coulibaly’in ani ölümü üzerine kendisinin aday olmasını ‘‘gerçek fedakarlık’’ olarak ifade ederken, rakiplerini epeyce kızdırmış durumda. Öyle ki Bédié’nin başını çektiği muhalifler, benzer açıklamalar yaparak halkı sivil itaatsizliğe çağırıyor. Adaylar aynı zamanda, iktidarın etkisinde olduğunu düşündükleri ve bu nedenle şeffaf bir seçim düzenleyemeyeceği gerekçesiyle Bağımsız Seçim Komisyonu ve Anayasa Konseyi’nin kapatılmasını istiyor. Ouattara’nın üçüncü dönem adaylığını engellemek için birlik olan adaylar seçimlerin belirli şartlarda yapılması için halktan protesto gösterileri yapmalarını istiyor. Eylemcileri, bir tarih belirlemeden ülke çapında gösteriler için harekete geçmeye çağıran bu söylemler, seçim öncesinde ülkedeki gerilimi arttırdı. Şimdiye kadar birçok şehirde büyük protestolar yapıldı. Gösterilerde çıkan olaylarda onlarca kişi hayatını kaybetti. Fildişi’nin Yakın Geçmişi 31 Ekim’de sandığa gidecek olan Fildişililer seçim sonrası dönem için endişe içindeler. Bölgesel örgütlerin ve BM’nin yakından takip ettiği seçimlerin ülkeyi eski günlerine geri götüreceğinden korkuluyor. Zira Fildişi halkı, on yıl kadar iç karışıklık yaşayarak acı tecrübeler edinmiştir. 1999 yılında Cumhurbaşkanı Bédié, kakao ücretlerinin düşmesiyle yaşanan ekonomik sorunlar nedeniyle kansız bir darbeyle devrildi. 2000’de yapılan cumhurbaşkanlığı seçimlerini Laurent Gbagbokazanarak devletin başına geçti. Ancak Bédié döneminden kalma, kültürel kimlik ve yabancı düşmanlığı esaslarına dayanan Ivoiritélilik (Fildişililik), yaygın bir ideoloji haline geldiğinden herkesin gerçek kimliği sorgulanıyordu. Yine bu sebeple, babası Burkinabe olduğu için Ouattara’nın 2000 seçimlerinde de aday olmasına izin verilmedi. Bu aidiyet çatışmaların ardından 2002 yılında ülkenin kuzeyi, ordunun bir kısmı tarafından ele geçirildi ve ülke ikiye bölündü. Fransa’nın ve BM’nin barış gücü gönderdiği ülke 2011 yılına kadar siyasi karmaşadan kurtulamadı. Son olarak 28 Kasım 2010’da yapılan seçimleri, ikinci turda % 54 oyla Ouattara’nın kazanmasına rağmen, Anayasa Konseyi bazı bölgelerdeki oyların geçersiz olduğunu ve Gbagbo’nun seçimleri kazandığını açıkladı. Ancak BM’nin yaptığı incelemeler Ouattara’nın lehine sonuçlandı. Bu süreçte, muhalif gruplar arasında çıkan olaylarda 3000’e yakın kişi hayatını kaybederken binlercesi de yaralandı. İktidarı uluslararası sistemde tanınmayan Gbagbo’nun 11 Nisan 2011’de tutuklanarak Uluslararası Adalet Divanı’na gönderilmesiyle cumhurbaşkanı olarak göreve başlayan Ouattara, Liberal müdahaleci bir ekonomi modeli uygulayarak Fildişi’nin o tarihten günümüze hem siyasi hem ekonomik istikrara kavuşmasını sağladı. Seçimin Muhtemel Sonuçları Her ne kadar adaylığının meşruluğu sorgulansa da, Ouattara seçimlerde en güçlü aday. Muhaliflerinin Anayasa Mahkemesi’ne etki etmekle suçladığı Ouattara’nın partisi RHDP, diğer yandan, Ulusal Meclis’te 251 koltuktan 151’ine; 201 belediyeden 143 ve 31 bölgeden 24’üne sahip. Ouattara’nın genel ve yerel yönetimlerde büyük farkla üstün olması, seçimlere/oylara müdahale ettireceğini ve seçimlerin demokratik bir ortamda yapılmasını engelleyeceği düşünülüyor. Öte yandan Ouattara son iki seçimde, şimdiki en güçlü rakibi Bédié’den büyük destek alarak zafer elde etmişti. Bu seçimlerde bu destekten mahrum olması alacağı oyları düşebilir. Fildişi’nin mevcut siyasi durumuna bakarak bir tahminde bulunmak gerekirse; ya ilk turda Ouattara çoğunluğun oyunu alarak kazanacak, ya da Ouattara ve Bédié bir ay sonra tekrar yarışacak. Ancak her iki durumda da ülkede sular durulacak gibi değil. İç savaş ve 2010 seçimlerinde yaşananlar ülkeyi adeta bir barut fıçısına dönüştürdü. Seçimler henüz yapılmadan, görece pasif olan protestoların, seçim sonuçlarından sonra şiddetlenmesi ve benzer acıların yaşanması ihtimali halkı korkutuyor. Daha 2010 yılının bıraktığı izler geçmemişken yeni bir kriz patlak verirse ülkenin son on yılda kaydettiği gelişim ve değişim boşa gider. Olası bir iç karışıklıktan en kötü nasibi, ekonominin temelini oluşturan tarımsal faaliyetler alır. Seçimlerin adil, şeffaf ve güvenli bir atmosferde yapılmasına yardımcı olmak ve seçimi kaybeden tarafın, kazanan tarafa saygı göstererek demokrasinin gelişmesine katkı sunmak aklı başında siyasetçilerden beklenen davranışlardır. Halkı birbirine düşman ederek veya güvenlik güçleriyle karşı karşıya getirerek hiçbir lider kazanç elde edemez. Hele ki, dünya koronavirüsü salgınıyla mücadele ederken… Umulur ki, Batı Afrika’nın gözde ülkelerinden Fildişi Sahili, seçim sonuçlarıyla siyasi bir çıkmaza girmeden, söz konusu süreci geride bırakarak bölgesel güç olma yolundaki ilerleyişini sürdürür. 31 Ekim’de yapılacak seçimlerden sonra Fildişi Sahili, on yıl öncesinin dejavusunu mu yaşar yoksa yeni bir döneme mi geçer? Bekleyip göreceğiz. Referanslar Afrique sur 7, Alassane Ouattara, candidat vaille que vaille: Ceux qui l’ont conseillé, 23 Ağustos 2020, https://www.afrique-sur7.fr/442665-alassane-ouattara-candidat-conseille, (Erişim: 27.10.2020). BBC Afrique, 21 Eylül 2020, Henri Konan Bédié et l'opposition ivoirienne appellent à la désobéissance civile, https://www.bbc.com/afrique/region-54230712, (Erişim: 27.10.2020). Dünya Bankası, Cote D’Ivoire, https://donnees.banquemondiale.org/pays/cote-d%27ivoire, (Erişim: 27.10.2020). Fildişi Sahili Cumhuriyeti Anayasası hakkında 8 Kasım 2016 tarih ve 2016-886 sayılı KANUN, http://extwprlegs1.fao.org/docs/pdf/ivc160760.pdf, (Erişim: 27. 10. 2020). France Diplomatie, Présentation de la Côte d’Ivoire, https://www.diplomatie.gouv.fr/fr/dossiers-pays/cote-d-ivoire/presentation-de-la-cote-d-ivoire/, (Erişim: 27. 10. 2020). France 24, Qui sont les quatre candidats à l'élection présidentielle ivoirienne ?, 29 Eylül 2020, https://www.france24.com/fr/20200929-qui-sont-les-quatre-candidats-à-l-élection-présidentielle-ivoirienne, (Erişim: 27.10.2020). [1]Demokrasi ve Barış İçin Houphouetistlerin Birliği-Rassemblement des Houphouëtistes pour la démocratie et la paix.