Son üç yılda, Afrika'da giderek güçlenen Türk yumuşak gücü, geleneksel askeri güç araçlarından da istifadeyle, tesirli ve Afrika devletleri tarafından takdir edilen yeni adımlar attı. Askeri güç araçları Türkiye'nin itibarını pekiştirmeye devam ediyorsa, batılı ülkelerin askeri güçleriyle gördüğümüzden çok farklı olarak gerçekleşmektedir. Bunun sebebi Türkiye’nin Afrika ülkelerine yönelik ilişkilerdeki süreci nasıl yönettiğine dair özel bir geçmişin olmasıdır.
Türk Yumuşak Güç Varlıkları
Türkiye'nin yumuşak gücü, bu yüzyılın başından itibaren Türkiye'nin Afrika'daki başarılı dış siyasetinin belirleyici değişkeni olarak geniş çapta öne çıkmaktadır. Türkiye son yıllarda Afrika'da etkili bir yabancı güç ve Afrika ülkeleri için çok boyutlu önemli bir ortak haline geldi. Bu başarı, birçok unsurla Türkiye'nin Afrika'daki varlığının çok daha fazla olması sayesinde mümkün olmuştur. Türkiye, neredeyse tüm Afrika ülkeleriyle diplomatik bağlarını geliştirerek 2005 yılında Afrika Birliği'nin gözlemci üyesi oldu. Bu çerçevede, 2008 yılında ilki olmak üzere düzenlenen iki Afrika-Türkiye Ortaklıkları zirvesi Türkiye'yi kıtanın stratejik ortağı haline getirmiştir. 2013 yılında Afrika Kalkınma Bankası’na katılan Türkiye, 2009 yılından bu yana Afrika Birliği'ne yıllık bir milyon ABD doları tutarında mali katkı sağlamaktadır[1]. Ticari ilişkiler de 2003'te 5,3 milyar dolardan 2020'de 25,3 milyar dolara çıkarak benzeri görülmemiş bir düzeye ulaşmıştır.[2] Türkiye’nin yüzyılın başında Afrika’da 12 büyükelçiliği varken, hâlihazırda bu sayı 43’tür. Türkiye her şeyden önce, Erdoğan'ın 2011'deki tarihi ziyaretinden önce uluslararası toplum tarafından neredeyse unutulmuş olan Somali başta olmak üzere, Afrika ülkeleri için inanılmaz bir kıta dışı yardımcı haline geliyor. Somali; hastaneler, su altyapıları, okullar inşa etmek için mali yardım ve insan kaynaklarının konuşlandırılması ve Somalili öğrencilere burs sağlanması yoluyla Türkiye'nin insani olmayı hedefleyen başarılı politikasının en önemli örneğidir.
Türkiye'nin Afrika'da artan öneminin faktörleri geniş kapsamlı değildir. Türkiye’de hakim siyasetin anti-emperyalist konumu, Afrika toplumları arasında bir sempati oluşturdu ve bu Afrika İslam ülkelerinde sıklıkla vurgulanmaktadır. Bu itibar ve Afrika'daki Türk başarıları, insanlara “askeri güç” araçları hakkında sahip oldukları geleneksel görüşe galip gelmesini kabullenen bir güvenilirlik ve meşruiyet kazandırıyor. Nitekim batı medyası, Türkiye ve Afrika ülkeleri arasındaki işbirliğinde herkese kazanç sağlayan askeri çağrışıma odaklanarak, kendince olumsuz olan yönü öne çıkarmaya devam etmektedir. Bununla birlikte, Türkiye'nin askeri güç araçlarını kullanması, Afrika ülkelerinden müspet tepkiler almaya devam ediyor.
Türk akıllı gücü: meşruiyetini kaybetmeden askeri güç kaynaklarıyla uğraşmak
Akıllı güç kavramı, başarılı bir dış siyaset için yumuşak ve sert güç araçlarının aynı anda kullanılmasını ifade eder. Bir devletin, Suzanne Nossel tarafından tanımlanan "akıllı güç kullanımı" yoluyla cezbetmeyi sürdürmesi uluslararası destek, güvenilirlik ve meşruiyet kazanma kapasitesiyle ilgilidir.[3] Akıllı güç kavramı, esas olarak, mevcut ABD Dışişleri Bakanı Antony Blinken tarafından kuramlaştırılmıştı. 2002 yılında, dünyanın bir fikir savaşı arenası haline gelmesini öngördüğü bir makale yazdı.[4] “Akıllı güç” kavramını kullanarak, Amerika Birleşik Devletleri'nin bu uygulayabilecek en yetenekli ülke olduğunu savundu. Ocak 2004'te “Yumuşak Gücün” fikir babası Joseph Nye, akıllı güç kavramını da hatırlattı. ABD dış politikası için yalnızca yumuşak gücün yeterli olmadığını ve şimdi yumuşak ve sert güç araçlarının bir terkibine ihtiyaç olduğunu savundu.[5]Aynı şekilde, BM'de eski bir ABD Danışmanlığı olan Suzanne Nossel, “Akıllı Güç” başlıklı bir makale kaleme aldı[6]. Kant’çı bir barış modelinde, ekonomik liberalizmi desteklemek için demokratik ve ekonomik araçların kullanımı yoluyla, Amerikan gücünün akıllı kullanılmasını savundu.[7]
Son yıllarda Ankara, Afrika'daki yumuşak gücünü pekiştirmeye devam etmekle beraber bu kazanımlarını askeri bir boyutla birleştirdi. Türkiye, güvenlik tehditleriyle nasıl başa çıkılacağı konusunda tarihi bir tecrübeye sahiptir. Silahlı gruplara, teröre ve ülke topraklarına yönelik tehditlere karşı mücadele eden birçok Afrika ülkesi de bu durumdadır. Unutulmaması gereken nokta, Türkiye ve diğer yükselen güçlerin, Batı ile geleneksel ortaklıklarından kaçınan veya batının kıtada faaliyet göstermesini artık meşru görmeyen Afrika devletleri için alternatif ortaklar haline geldiği gerçeğidir. Afrikalı genç nesil arasında “anti-français” (Fransız muhalifi) bir duyguyla uğraşmak zorunda olan Fransa'nın durumu budur. Bu açıdan Türkiye, Afrika ülkeleri için sadece iktisadi ve ticari konularda değil, aynı zamanda savunma açısından da önemli bir ortaktır.
Doğu Afrika ülkesi hala sınırlarında tehditlerle karşı karşıya ve el-şebab gibi silahlı gruplara karşı mücadele ediyor. Türkiye, Somali’ye özellikle daha fazla askeri ve teknik teçhizat verdi. Ayrıca şu anda Somali askeri ordusunun üçte birini eğiten bir askeri akademi olan Türksom’u kurdu.[8] Türkiye, tarihinin en sıkıntılı anlarında Somali'yi destekledi ve arzulanan başarılı bir ortaklıkla burayı desteklemeye devam ediyor. Dış politikada önemli olan gücün doğası değildir. Önemli olan beklenti, faaliyetin arka planı ve kesinliktir. Askeri güç araçlarının kullanımı her zaman olumsuz görülmeye mahkûm değildir. Önemli olan, bunların hukuki ve ahlaki kullanılmasıdır. Gücün akıllıca kullanılması, kullananın amaçlarının meşruiyetine bağlıdır. Beynelmilel hukukun altını çizdiği gibi, her devletin toprak bütünlüğünü, egemenliğini ve milletini savunma hakkı vardır. Türkiye, Somali'ye meşru amaçları üzerinden destek vererek askeri yeteneklerini, inandırıcılığını kaybetmeden akıllıca kullandı.
Bu hususta diğer bir örnek de Libya'dır. Ankara ile Birleşmiş Milletler tarafından tanınan Milli Mutabakat Hükümeti (MMH) arasında 2019 Mutabakat Muhtırası yapılmıştır.[9] Türkiye, Trablus merkezli hükümeti destekleyerek, yalnızca deniz sınırları konusundaki stratejik çıkarlarını korumayı başarmakla kalmadı, aynı zamanda Halife Hafter'e bağlı Libya Ulusal Ordusu (LUO) tarafından tehdit edilen meşru Libya hükümetini de destekledi. Afrika'da, güç dengesinin LUO'ya karşı MMH lehine dönmesini sağlayarak Türkiye'nin elde ettiği şey, kıtadaki Türk askeri etkisini meşrulaştıran önemli bir unsur olmuştur. Batılı güçlerin algı olarak ürettikleri ile Türkiye'nin yaptıkları arasındaki farkı büyük ölçüde oluşturan nokta burasıdır. Batı ülkelerinin geleneksel askeri güç müdahaleciliği ile Afrika'nın görmeye alışkın olduğu şey, meşru bir hükümeti devirme veya batılıların çıkarlarını yerine getiren diktatörlükleri destekleme anlamına geliyor. Bununla birlikte, Ankara'nın kaçınması gereken tam da budur. Türkiye hala meşru olmak ve Afrika ülkeleri arasındaki yumuşak güç kudretini yok etmek istemiyorsa en iyi yol batılı uygulamaların takip edilmemesidir.
Türkiye'nin askeri güç araçlarıyla cezbetme kabiliyetini gösteren diğer bir nokta ise Türk insansız hava araçlarıdır. Baykar fabrikası çalışanına konuşan Erdoğan, Baykar'ın son yüksek irtifa, uzun ömürlü insansız hava aracına atıfta bulunarak, “Şunu açık açık söyleyeyim: Afrika’da nereye gitsek bizden Akıncı da dahil olmak üzere silahsız ve silahlı insansız hava araçları istediler” dedi[10]. Bayraktar TB2 silahlı insansız hava araçları, Ermenistan ile Azerbaycan arasındaki çatışmada elde ettikleri başarıdan bu yana kıtada özellikle dikkat çekti.[11] Birçok Afrika ülkesi, daha az maliyetli olması, İsrail veya Amerika Birleşik Devletleri'nde yapılanlardan daha ucuz olması ve kullanımının daha kolay olması nedeniyle şimdi bu teknolojiyle ilgileniyor. Sertifikalı bir TB2 iha uçurma teknisyeni olmak, bir savaş uçağı pilotundan çok daha kısa sürede, yaklaşık dört aylık bir eğitimle gerçekleşmektedir. Etiyopya, TPLF'ye karşı mücadelesi için iha talep ederken, Fas ilk Türk iha’larını satınaldı.
Güç, kavramsallaştırılması karmaşık olan ve hala birçok çelişkili fikrin ortaya atıldığı uluslararası ilişkilerde merkezi bir konu olmaya devam ediyor. Ancak şu anda kesin olan şey, güç yeteneklerinin etkisinin yalnızca kendi doğasına bağlı olmadığıdır. Askeri güç araçları, idraki ve neticeleri meşru ve hukuki kaldığında yumuşak etkilere sahip olabilir. Milletler arası ilişkilerde “ne” sorusu aslında önemli değildir. Bu soruların en önemlisi “neden” ve “nasıl”dır ve Türkiye, meşru bir “neden” (hedefler) ve “nasıl” (süreç) arka planı ile sert güç araçlarını ne şekilde kullanacağını anlamış görünmektedir.
KAYNAKLAR
Altas, Mumin. “Erdogan to Begin Diplomacy Tour to 3 African Countries on Sunday: Sources.” Accessed November 22, 2021. https://www.aa.com.tr/en/africa/erdogan-to-begin-diplomacy-tour-to-3-african-countries-on-sunday-sources/2391199.
Barbé, Aurélien. “DE QUOI LE SMART POWER EST-IL LE NOM ?,” 2012, 16.
Blinken, Antony J. “Winning the War of Ideas.” The Washington Quarterly 25, no. 2 (June 1, 2002): 101–14. https://doi.org/10.1162/01636600252820162.
Erpehlivan, Andaç Hongur, and Berk Özkan. “Erdogan: ‘Notre Succès En Libye a Permis Un Rabattage Des Cartes En Méditerranée.’” Accessed November 23, 2021. https://www.aa.com.tr/fr/turquie/erdogan-notre-succès-en-libye-a-permis-un-rabattage-des-cartes-en-méditerranée-/2306891.
Mukhtar, Ibrahim. “OPINION - Turkey’s Growing Smart Power in Somalia.” Accessed November 22, 2021. https://www.aa.com.tr/en/asia-pacific/opinion-turkey-s-growing-smart-power-in-somalia/2340384.
Nossel, Suzanne. “Smart Power,” January 28, 2009. https://www.foreignaffairs.com/articles/united-states/2004-03-01/smart-power.
Nye, Joseph S. Soft Power: The Means to Success in World Politics. 1st ed. New York: Public Affairs, 2004.
Tavsan, Sinan. “Turkey Unleashes Hard Power Wave in Africa with Drone Sales.” Nikkei Asia. Accessed November 22, 2021. https://asia.nikkei.com/Politics/Turkey-unleashes-hard-power-wave-in-Africa-with-drone-sales.
“Turkey and Libya Renew Commitment to Contested Maritime Deal.” Accessed November 23, 2021. https://www.aljazeera.com/news/2021/4/12/turkey-and-libya-renew-commitment-to-contested-maritime-deal.
[1] Mumin Altas, “Erdogan to Begin Diplomacy Tour to 3 African Countries on Sunday: Sources,” accessed November 22, 2021, https://www.aa.com.tr/en/africa/erdogan-to-begin-diplomacy-tour-to-3-african-countries-on-sunday-sources/2391199. [2] Altas. [3] Aurélien Barbé, “DE QUOI LE SMART POWER EST-IL LE NOM ?,” 2012, 16. [4] Antony J. Blinken, “Winning the War of Ideas,” The Washington Quarterly 25, no. 2 (June 1, 2002): 101–14, https://doi.org/10.1162/01636600252820162; Barbé, “DE QUOI LE SMART POWER EST-IL LE NOM ?” [5] Joseph S. Nye, Soft Power: The Means to Success in World Politics, 1st ed (New York: Public Affairs, 2004). [6] uzanne Nossel, “Smart Power,” January 28, 2009, https://www.foreignaffairs.com/articles/united-states/2004-03-01/smart-power. [7] Barbé, “DE QUOI LE SMART POWER EST-IL LE NOM ?”; Nossel, “Smart Power.” [8] Ibrahim Mukhtar, “OPINION - Turkey’s Growing Smart Power in Somalia,” accessed November 22, 2021, https://www.aa.com.tr/en/asia-pacific/opinion-turkey-s-growing-smart-power-in-somalia/2340384. [9] “Turkey and Libya Renew Commitment to Contested Maritime Deal,” accessed November 23, 2021, https://www.aljazeera.com/news/2021/4/12/turkey-and-libya-renew-commitment-to-contested-maritime-deal. [10] Sinan Tavsan, “Turkey Unleashes Hard Power Wave in Africa with Drone Sales,” Nikkei Asia, accessed November 22, 2021, https://asia.nikkei.com/Politics/Turkey-unleashes-hard-power-wave-in-Africa-with-drone-sales. [11] Tavsan.
Yazının İngilizce dilindeki orjinal halini PDF olarak indirmek için tıklayınız: