Giriş
Afrika Kıtası, üzerinde 54 ülke bulunan dünyanın ikinci büyük kıtasıdır. Afrika tarihinin sömürgeyle başladığı yanılgısı hüküm sürmesine rağmen, yüzölçümü ve nüfus yoğunluğu bakımından ikinci sırada yer alan bu coğrafyanın köklü bir geçmişi bulunmaktadır. Öyle ki insanlığın ortaya çıkıp yayıldığı ilk toprakların Afrika olduğuna dair arkeolojik kalıntılara rastlanılmaktadır. Yaklaşık 9000 yıl öncesine dayanan Afrika toplulukları, avcı-toplayıcı özellik sergiliyordu. Günümüzden 5000 yıl kadar öncesinde ise köy biçimli yerleşim görülmüştür. Kabilecilik halinde yani büyük ailelerin oluşturduğu köy yerleşimlerinde, toplumsal yapı herkese bir görev atamış şekilde ve işler imece usulü görülüyor. Bu bulgulardan, Afrika’ya medeniyet getirdiğini iddia eden sömürgecilerden yüzyıllar öncesinde oturmuş bir medeni ve topluluk halinde bir yaşam biçimi olduğu görülüyor; batının medeniyet tezi kendiliğinden çürümüş oluyor.
Afrika, 20. yüzyılın başlarında birçok bölgesi sömürge güçleri tarafından kontrol altında tutulan bir kıtaydı. Sömürge dendiğinde akıllarda ilk etapta, bir bölgenin yer altı ve üstü kaynaklarının haksız yoldan ele geçirilmesi canlanabilir. Ancak, sanılanın aksine sömürü çok daha geniş bir kavramdır. Afrika kıtasında sömürü hareketlerinde, 400 milyon yerlinin köle olarak Amerika kıtasına götürülmesini ve elde edilen zenginliğin Avrupa’ya taşınmasını da barındıran üçgen bir ticaret söz konusuydu. Bu sömürgecilik döneminde, yerli halkın kaynakları sömürülüyor, kültürel kimlikleri bastırılıyor ve siyasi özgürlükleri kısıtlanıyordu.
Söz konusu sömürü hareketlerinin birkaç aşamada gerçekleştiğini söylememiz mümkündür, bunlar; politik, ekonomik , sosyal ve son olarak tekrar siyasi aşamalardır. Kıtaya dostane şekilde ve hristiyanlığı yayma düşüncesiyle gelen yerleşimciler, kısa sürede asıl niyetlerini ortaya koyarak misafir konumundan ev sahibi rolüne bürünüyor. Bu durum karmaşasında yerlilerin yaşadığı kafa karışıklığı ve duygu karmaşası, karşı koyacak yeterli güçlerinin olmamasının birleşmesiyle ilk adım tamamlanıyor. Ancak Afrikalı nüfusunun çoğunlukta olması işgalcilerin yönetimi ele almasında bir engel. Bu noktada politik ayak devreye giriyor ve topluluklar halinde yaşayan yerliler arasında birer kişi, karışıklık çıkmasını önlemek ve yönetmek amacıyla seçilerek kaynak sağlanıyor. Yine seçilmiş bu kişiler bölgedeki doğal kaynakların (sömürü odakları; madenler vs.) başına geçirilerek işletiliyor ve elde edilecek kardan sorumlu tutuluyor; böylece sömürgenin ekonomik ayağı sistematik hale bürünüyor. Sözde seçilmişler zamanla işgalcilere özeniyorlar, onlar gibi yaşamak, çocuklarının onların okullarında okutmak istiyor; kendi soyundan olanları aşağılık görmeye başlıyor ve kültürel dejenerasyon gerçekleşiyor.
Bağımsızlık mücadelesi, tarih boyunca birçok ülkede gerçekleşmiş önemli bir dönüşüm sürecidir ve özgürlük davası etrafında gerçekleşen bir direniş ve birleşme hareketidir. Bu hareketi bir bütün olarak ele aldığımızda her bir bireyin üstlendiği rol önemlidir, Afrikalı kadınların bağımsızlık mücadelesindeki rolleri de hayati bir önem taşımaktadır. Bu makalede, Afrika'nın bağımsızlık sürecinde kadınların mücadeleye olan katkılarına odaklanacak ve bu katkıların ne şekillerde ortaya çıktığını inceleyeceğiz.
Sömürge Faaliyetlerine Karşı Afrika Kadını
Afrikalı kadınlar, öncelikle toplumun temel yapı taşı olan ailede aktif bir rol oynamaktaydılar. Bu durum, onlara toplumsal sorumluluk ve liderlik vasfı kazandırmıştır. Bu liderlik yetenekleri, kadınların bağımsızlık mücadelesinde öne çıkmasına yardımcı oldu. Özellikle kırsal bölgelerde, kadınlar hem aileleri hem de toplumları için mücadele ederek, direnişin temel direksiyonunu belirlediler. Özellikle Afrika kültürünün sömürülmesine karşı mücadelenin aktörleri kadınlardı. Kıtaya dostça gelip ertesi sabah efendi rolüne bürünen sömürge kuvvetleri, zamanla kültürü sömürülen halkın çocuklarını okutmak istedikleri okullar açtılar. Buralarda “eğitim” gören körpe zihinler, kültürlerinden ve köklerinden uzaklaştırılarak sömürgeciye özendirilmekte ve sömürgeyi kanıksamış hale getirilmekteydi. Bu noktada Afrikalı kadınların verdiği bağımsızlık mücadelesindeki en önemli katkılardan birinin, toplumların bilincini artırmak için eğitim çalışmaları sürdürmesi olduğunu söylememiz mümkündür. Kadınlar, okullar açarak, halk eğitimi programları düzenleyerek ve hatta kendi aralarında öğretmenlik yaparak toplumlarını bilinçlendirmeye çalıştılar. Bu sayede, insanlar kendi haklarını ve özgürlüklerini talep etme konusunda daha bilinçli hale geldiler.
Afrikalı kadınlar, bağımsızlık mücadelesinde siyasi arenada da aktif olarak yer aldılar. Birçok kadın, siyasi örgütler kurarak veya mevcut örgütlere katılarak, özgürlük mücadelesinde liderlik pozisyonlarını üstlendi. Bu örgütler, siyasi fikirleri yaymak, toplumu harekete geçirmek ve sömürge kuvvetlerinin Afrikalı“elitlerden” seçip yerleştirdiği ve kendisini propaganda etmeye devam eden hükümetlerle mücadele için önemli bir araç haline geldi. Afrikalı kadınlar, protesto gösterileri, mitingler, grevler ve boykotlar gibi çeşitli sivil itaatsizlik eylemlerine de katıldılar. Bu tür eylemler, halkın birlik ve dayanışma içinde hareket etmesini sağladı ve bağımsızlık taleplerini güçlendirdi. Kadınlar, sokaklara çıkarak seslerini duyurmaya ve haklarını talep etmeye cesurca adım attılar. Bu durumun en göze çarpan örneklerinden birini Güney Afrikalı kadınların 9 Ağustos 1956 tarihinde düzenledikleri siyahları hareket özgürlüğünü kısıtlayıcı tutuma karşı düzenledikleri yürüyüş ve Güney Afrika başbakanına dilekçe vermeleridir.[1] Güney Afrika Kadınlar Federasyonu 1 (FEDSAW) tarafından düzenlenen yürüyüş sonrası verilen mücadeleler akabininde, siyahların kendi şehirlerinin belli bölümlerine pasaport olmasaksızın geçmelerini engelleyen geçiş yasaları 1986’da yürürlükten kaldırıldı ve Afrikalı kadınların mücadeleleri sonuç vermiş oldu.
Bağımsızlık mücadelesinde kadınların en dikkat çekici katkılarından biri de ulusal kurtuluş hareketlerinde liderlik görevlerini üstlenmeleriydi. Birçok ülkede, kadınlar ulusal kurtuluş örgütlerinde önemli görevlerde bulundular ve mücadelede erkek liderlerle eşit derecede yer aldılar. Bu kadın liderler, halkın birleşmesini sağlamak, özgürlük ideallerini ilerletmek ve ulusal bağımsızlık için uluslararası alanda seslerini duyurmak için önemli bir rol oynadılar. Sömürge dönemi öncesi hüküm süren ve sömürgeyle mücadele eden Afrikalı kraliçeler arasında, İtalyan sömürgesine karşı mücadele veren Etiyopya Kraliçesi Taytu Betül vardır.[2] Taytu Betül üstün zekası 2 ve diplomasi stratejileri ile ülkesinin bugünkü başkentini kurdu ve modernleşme dönemini başlattı. Başına geçtiği ordusu ve savaş planı, Makelle zaferinin kazanılmasını sağladı.[3] Yine Senegal’de 3 1 3 h sembol isimlerden biri Aline Sitoe Diatta Fransız sömürgesine karşı direniş göstermiştir. Cezayir, Afrika kıtasının kuzeyinde yer alan, yüz ölçümü bakımından Sudan’dan sonra Afrika’nın ikinci büyük ülkesidir. 1954’te Fransa’ya karşı başlattığı bağımsızlık hareketiyle 1962 yılında bağımsızlığını elde etmiştir. Yürütülen bağımsızlık savaşında Cezayirli kadınlar; savaşa bizzat katılarak, edebiyat yoluyla katkı sunarak ve örgütlere katılıp siyasi rol edinerek katkı sunmuştur.[4]
Yukarıda kısaca değinildiği gibi Afrika’daki sömürge faaliyetleri, köle ticaretleri ile kıtanın dışına taşmıştır. Köleleştirilen ve emekleri sömürülen Afrikalıların, özellikle Amerika olmak üzere Afrika kıtası dışında gösterdiği kölelik karşıtı ve özgürlükçü mücadele de bağımsızlık mücadelesi kapsamında değerlendirilmelidir. Bu uğurda mücadele veren isimlerden biri Harriet Tubman adındaki Afrikalı kadındır. Köle olarak Amerika’da doğan Tubman, önce kendisi kölelikten kaçmış, daha sonra ailesi dahil 70 kişiyi kurtarmıştır. Köle kaçakları ağır şekilde cezalandırılıyor[5] ve yakalanmaları için ödül koyuluyordu, Tubman kaçak olduğu süreçte bu ağır şartlar altında mücadele vermiştir. “Yeraltı demiryolu” adı verilen gizli örgüt ile 750 kölenin kurtarılmasını sağlayan baskınlara önderlik etmiş bir aktivisttir. Sojourner Truth’u da benzer mücadelelerinden dolayı anmakta fayda vardır. Köle bir ailede doğan Truth, kölelikten kaçmasının ardından kölelik karşıtı mücadelesi ve kadın haklarını savunması ile tanındı. Özellikle Ohio Kadın Hakları Kongresinde yaptığı “Ben Bir Kadın Değil miyim?” başlıklı konuşması dikkat çekti. Sojourner Truth, kölelik karşıtı mücadelesiyle tarih sayfalarında yerini almış ve insan hakları savunucularından biri olarak kabul görmüştür.[6]
Afrikalı kadınlar, bağımsızlık mücadelesinde gösterdikleri cesaret ve kararlılıkla, erkek egemen toplumlardaki cinsiyet rollerine meydan okudular. Toplumsal normlara meydan okuyarak, kadınların toplum ve siyasetteki yerlerini güçlendirmelerine ve değiştirmelerine olanak sağladılar. Bu mücadele, sadece bağımsızlık için değil, aynı zamanda toplumsal cinsiyet eşitliği için de önemli bir adım oldu.
Afrika'nın bağımsızlık mücadelesinde kadınların rolüne dair bir gerçeklik olarak Kadınların katkıları genellikle göz ardı edilmiş veya görmezden gelinmiş olmasına dair bir kanı olmasına rağmen dünyaca bilinen Afrikalı kadın aktivistler de vardır. Rosa Luise Parks ismi birçoklarımıza tanıdık gelebilir, bir diğer deyişle siyahilerin otobüs boykotunun imza ismidir. Rosa Parks, ABD’de siyahiler ve beyazların ayrı kapılardan girip kendilerine ait bölüme oturabildikleri dönemde koltuğunu bir beyaza vermemesi ve ardından hapse girmesi ile tanınır. Bu olayın ardından bir yıl boyunda Amerika’da siyahiler otobüse binmedi ve ardından federal mahkeme siyah ayrımcılığına katkı sunan bu uygulamayı kaldırmak zorunda kaldı. Rosa Parks’ın başlattığı bu direniş Martin Luther King’in başı çektiği büyük bir harekete dönüştü. Bu örnekten de gördüğümüz gibi sömürgeciye karşı direniş, Afrika topraklarının kilometrelerce ötesinde de kadınlar tarafından sürdürülüyordu.
Sonuç
Sonuç olarak, Afrika'nın bağımsızlık mücadelesi sırasında kadınların rolü büyük öneme sahiptir. Kadınlar, toplumsal, ekonomik ve siyasi alanlarda aktif olarak yer alarak mücadeleye büyük katkılar sağlamışlardır. Kadınlar, eğitim çalışmalarıyla toplumun bilinçlenmesine katkıda bulunmuş, ekonomik faaliyetlerde liderlik ederek yerli ekonomiyi güçlendirmiş ve siyasi arenada öncü roller üstlenmişlerdir. Ulusal kurtuluş hareketlerinde liderlik yaparak uluslararası alanda seslerini duyurmuş ve cinsiyet normlarına meydan okuyarak toplumsal cinsiyet eşitliğinin ilerlemesine katkıda bulunmuşlardır. Afrika'nın bağımsızlık mücadelesi sırasında kadınların rolü, tarih boyunca ihmal edilmiş veya gölgede bırakılmış olsa da, bu makalede belirtildiği gibi kadınların mücadeleye olan katkıları oldukça önemlidir. Afrika'nın bağımsızlık sürecinde kadınların liderlik, cesaret ve dayanışma gösterdiği hatırlanmalı ve gelecek nesillere ilham kaynağı olmalıdır.
Kaynakça
1. Wikipedia katılımcıları (2022). Harriet Tubman. Vikipedi, Özgür Ansiklopedi. Erişim tarihi 17.28, Mayıs 30, 2023 url:https://tr.wikipedia.org/w/index.php? title=Harriet_Tubman&oldid=28796377.
2. Wikipedia contributors. (2023, May 22). Sojourner Truth. In Wikipedia, The Free Encyclopedia. Retrieved 17:29, May 30, 2023, from https://en.wikipedia.org/w/index.php? title=Sojourner_Truth&oldid=1156405635
3. ÇİMEN KARAYÜREK, ESRA, CEZAYİR BAĞIMSIZLIK SAVAŞINDA KADINLARIN KATKISI, Akdeniz Havanı ve Afrika Medeniyetler Dergisi, s.66, 2021
4. https://kadineki.com/detay/cezayir-bagimsizlik-savasindan-kadina-kalanlar/
5.https://ekmekvegul.net/bellek/gunun-bellegi-guney-afrikali-kadinlardan-irkciliga-karsi-yuruyus
6. https://www.haberler.com/guncel/afrika-da-siyasete-ve-bagimsizlik-mucadelesine- yon-13994660-haberi/ 7. https://en.unesco.org/womeninafrica/taytu-betul/biography
[1]https://ekmekvegul.net/bellek/gunun-bellegi-guney-afrikali-kadinlardan-irkciliga-karsi-yuruyus [2]https://www.haberler.com/guncel/afrika-da-siyasete-ve-bagimsizlik-mucadelesine-yon-13994660-haberi/ [3]https://en.unesco.org/womeninafrica/taytu-betul/biography [4] Esra Çimen, Cezayir Bağımsızlık Savaşında Kadınların Katkısı, Akdeniz Havzası ve Afrika Medeniyetleri Dergisi, s.66, 2021 [5] https://tr.wikipedia.org/wiki/Harriet_Tubman [6] https://en.wikipedia.org/wiki/Sojourner_Truth