Aralık Anlaşması, barış için umut vaat eden bir başka kapı
İki yılı aşkın bir süredir Sudan iç siyaseti; çeşitli yerel ve yabancı aktörlerin daha geniş desteğine sahip olarak işleyen bir sivil hükümet kurmaya yönelik başarısız girişimlerin ardından felç edici bir çıkmazda devam etmektedir. Ömer El Beşir'i devirmek için birlikte çalışan orduyla sivilleri bir araya getiren birleşik güç, ülkeyi siyasi hayatının bir sonraki aşamasına geçirme sürecinde bir birlik sağlamayı başaramadı. Süreç, şimdi hapiste olan eski cumhurbaşkanına karşı halk isyanının ardındaki enerjiyi yaratan gücün önemli ölçüde kaybından mustarip olarak değerlendirilmektedir. Yine de mücadele devam etmektedir ve son zamanlarda birçok kişinin Aralık anlaşması olarak adlandırdığı şeye ulaşılmıştır.
5 Aralık 2022'de, Birleşmiş Milletler (BM), Afrika Birliği (AU) ve Hükümetlerarası Kalkınma Otoritesi'nden oluşan Üçlü Mekanizma'nın doğrudan koordinasyonu altında, sivil güçler ile ordu arasında bir çerçeve anlaşma imzalanmıştır. Genel olarak anlaşma, tüm siyasi partilere, diğer önemli şeylerin yanı sıra, sivil bir başbakan atama yetkisine ek olarak iki yıllık sivil liderliğinde bir geçiş sözü vermektedir. Aralık anlaşması hayata geçirilirse, Sudan'ın uzun süren gerçek bir siyasi geçiş sürecinde başarılı olmasına yardımcı olmak için büyük bir fırsat sunmaktadır. Birçoğu sürecin hala umut verici olmaya devam ettiği konusunda hemfikirdir, ancak hem yerel hem de yabancı aktörlerin dahil olmasının katkıda bulunduğu bazı faktörler nedeniyle Sudan’ın savunmasız kaldığını iddia edilmektedir.
Sudan'ın geçiş sürecini zorlaştıran yerli ve yabancı aktörler
Sudan siyasi krizi, birkaç yerli ve yabancı aktörün birbirine karıştığını görmek için bir istisna değildir. Etkileşen güçleri temsil eden yerel aktörler basitçe siviller ve ordu olarak ayrılabilirken, yabancı aktörler büyük ölçüde Batı, Orta Doğu ve Kuzey Afrika'da bir dizi devlettir.
Sivil blok yekpare değildir. Ağırlıklı olarak Hartum içinde ve çevresinde bulunan örgütlü siyasi güçlerden başkentten uzak bölgelerdeki isyancılara ve oldukça etkili liderlere kadar uzanan rakipler sivil kampı oluşturmaktadır. Bu huusta Özgürlük ve Değişim Güçleri (FFC) koalisyonu, direniş komiteleri ve kabile grupları bahsetmeye değerdir. Blok, sivil bir hükümetin kurulmasını gerektiren daha büyük gündem etrafında önemli ancak kırılgan bir yakınlaşma göstermektedir. Analistler, sivil siyasi güçler içinde, en son Aralık ayında imzalanan anlaşmayı da içeren süreçte sivil güçlerin adil temsili konusunda büyüyen bir sorunun ortaya çıktığını söylemiştir.
Sudan silahlı kuvvetleri de Beşir sonrası siyasi süreç dikkate alındığında yekpare değildir. Üniformalı iki adam, Aralık anlaşmasının imzalanması da dahil olmak üzere orduyu temsil eden birçok siyasi olayda her zaman yan yana yer almaktadır. Halihazırda ülkenin hükümdarı olan General Abdel Fattah Al-Burhan Sudanlıları temsil ederken, Ordu Generali Mohamed Hamdan Dagalo (namı diğer Hamedti), Sudan Ordusu’nun ayrılmaz bir parçası olmayan Sudan Paramiliter Kuvvetleri’nin (Hızlı Destek Kuvvetleri - RSF) başkanıdır. RSF'nin meşruiyetini savunan Moskova yanlısı paramiliter lider General Hamedti, son anlaşmanın güvenlik ve orduyu içeren reformların kapsayıcılığının ciddiyetle ele alınmasını istiyor.
Sudan'ın mevcut iç siyasetinde içeriden rol oynamaya devam eden kategorinin diğer tarafında, MENA'dan ve daha geniş Batı'dan devlet aktörleri yer almaktadır. Dış güçlerin ortak noktası, gelecek hükümet üzerinde siyasi nüfuz sahibi olma ve ekonomik kazanımları güvence altına alma çıkarlarıdır. Ancak Sudan'daki çıkarlarını sürdürmek için ittifaklar kurma konusunda farklılık göstermektedirler. Mısır, Rusya ve BAE, orduya yakın askeri veya siyasi hizipleri doğrudan destekleyerek ordunun siyasetteki aktif varlığını açıkça desteklemede ön safta yer almıştır. Kamuoyunun orduyu destekleyen taraflı bir pozisyona sahip olduğu bilgisine rağmen görünüşte tarafsızlık göstermeye çalışsalar da, ABD ve AB'nin cüretkar varlığı, sivil bir hükümet kurmaya yönelik hızlı bir adım atmaları gerektiğini göstermiştir.
Sudan'ın başarılı bir geçiş için devam eden siyasi sürecine birkaç oyuncunun doğrudan katılımı, umut vaat eden barış sürecine meydan okuyan bir dizi faktörü doğurmuştur.
Gelecek vaat eden barış sürecini zorlayan faktörler
Güven eksikliği
Siviller ile silahlı kuvvetler arasında zaman zaman güven eksikliği, yaşanan süreci olumsuz etkilemektedir. Sivil kitle, orduya karşı meşru bir derin güvensizlik geliştirmiş ve özellikle 2021'de geçiş hükümetinin aniden dağılmasının ardından daha da kötüleşmiştir. Sivil kitle, silahlı kuvvetlerin, geçiş sürecini zaman zaman diğer siyasi kitleyi hiç dikkate almadan yoğun bir şekilde etkileme ve şekillendirme girişiminde belirleyici aktörler olmaya devam ettiğini savunmaktadır. Üniformalı adamların, ordunun kontrolünü seçilmiş bir hükümete devretmeyi amaçlayan siyasi süreci engellediğine inanmaktadırlar.
Ordu kendi adına, birçok kişinin sivil aktörlerin silahlı kuvvetlere karşı güvensizliğinin önemli bir tezahürü olarak yorumladığı, açık güvenlik yüklü faaliyetlerde bulunmaktadır. Ordu mensupları birçok kez, ordunun güçlü varlığı ve proaktif rolü olmadan sivil kampın siyasi geçişe liderlik etmede yetersiz kalabileceği konusundaki hayal kırıklıklarını dile getirmektedir.
Siyasi sürecin öngörülen ve ortak hedeflerine ulaşması için ilgili yerel aktörler arasında oluşturulacak güven ölçüsü çok önemlidir. Bu, hem sivillerin hem de ordu mensuplarının kabul edip uyguladıkları temel bir unsur olarak geçiş sürecine bir güven oluşturma paketi ve uzlaşmaya dayalı uygulama mekanizması getirerek başarılabilir.
Hem içeriden hem de dışarıdan hak edilen büyük desteğin olmaması
Temel olarak geniş kitlelerce kabul gören bir sivil yönetim kurmayı amaçlayan Beşir sonrası siyasi süreç, gerek içeriden gerekse dışarıdan hak ettiği kitlesel uzlaşmacı desteği henüz görmedi. Ömer El Beşir'in devrilmesinde görülen benzeri görülmemiş toplumsal birliğin hızla aşınması ve ardından gelen kırılgan ruh, her türden desteğin gerçekten yokluğunu ortaya koymaktadır. Kamuoyu baskısı tutarlı olmaya devam etse de ana siyasi aktörleri müzakere masasında hızlı ve kalıcı bir çözüm getirmek için al-ver ilkesini uygulamaya zorlamak için yeterli değildir.
Yurt dışından BM, AU ve IGAD'dan siyasi geçiş için alınan destek ve yakın işbirliği övgüye değer ve vazgeçilmezdir. Buna karşılık, Sudan'ın son zamanlarda karşı karşıya olduğu siyasi acıları iyileştirmeye öncelik veren tek bir akıma akan ortak bir çaba bulunmaktadır. Bu durum; Avrupalı güçler, ABD veya MENA'daki önemli aktörler arasında istisna olmaksızın pek inandırıcı görülmemektedir. Bahsi geçen aktörlerden gelen farklı biçimlerdeki bağımsız ve koşullu destek, siyasi sürecin şiddetle ihtiyaç duyduğu köklü bir değişikliği meydana getirmek için yeterince anlaşılamamıştır.
Dış güçlerin dengelenmesi zor ilgisi
Siyasi süreç, kendi iç işlerinde çeşitli dış güçlerin çıkarlarına yanıt vermede dengeyi bulmaya zımnen zorlanmış görünmektedir. Bu nedenle yabancı aktörlerin Sudan'ın iç işlerine olan ilgisi süreci etkilemiştir. Her bir yabancı aktör grubunun ittifak kurma ve sürece dahil olma biçimi ve yerel aktörler süreci kısıtlamıştır. Örneğin, ABD ve Suudi Arabistan, BAE ve Birleşik Krallık ile birlikte bir yandan ana FFC bloğunu ve orduyu bir araya getiren bir tartışmaya ev sahipliği yapmakta bir yandan ise bir dizi kilit isyancıyı, organize muhalefeti ve direniş komitelerini geride bırakmaktadır. Bu hamle, siyasi süreci hızlandırmaya yardımcı olmayı amaçlamıştır. Ancak pratikte başka bir amaca hizmet etmiş ve kilit yerel paydaşlar arasındaki bölünmenin ve mevcut güvensizliğin artmasına neden olmuştur. Öte yandan, Mısır'ın da siyasi alandaki güçlü varlığını sürdürmek için orduya ilgi duyması ülke genelinde pozitif hissettiren bir olay olarak değerlendirilmektedir.
Referanslar
https://news.un.org/en/story/2022/05/1118982
https://www.dabangasudan.org/en/all-news/article/demostrations-planned-in-khartoum-as-ffc-signs-deal-with-sudan-s-military-junta
https://arabcenterdc.org/resource/sudans-lytic-process-and-hopes-for-a-civilian-government/
https://www.idea.int/sites/default/files/publications/the-juba-agreement-for-peace-in-sudan-en.pdf
https://timep.org/2021/11/26/resistance-committees-the-specters-organizing-sudans-protests/
https://www.aljazeera.com/news/2019/6/6/who-are-sudans-rsf-and-their-commander-hemeti