Giriş
Etiyopya, menşe ülkesi ve 13'üncü ayın güneşli olduğu ülke olarak anılır. Ataların ülkesi fikri, 1974 yılında Etiyopya'daki Hadar, Awash vadisinde paleoantropolog Donald Johanson ve diğerleri tarafından bulunan Lucy'den (Australopithecus) türetilmiştir. Arkeologlar, Lucy'nin bir tür insan (ata) olduğunu iddia etmektedir. Ayrıca Etiyopya takvimi, otuz gün dolu on iki aydan ve her dört kameri yılda beş veya altı günden meydana gelerek 13. ayı oluşturur.
Etiyopya, modern tarihinde, bir hükümet olarak iç koşullarda pek çok alt üst sosyo-ekonomik ve politik durumlardan geçmesine rağmen, geçmişte ve günümüzde frikalılar için harika bir rol model olarak karşımıza çıkmaktadır. Birkaçından bahsetmek gerekirse, 1896'da Avrupa sömürgeciliğine karşı Adwa zaferi olarak anılan İtalya'daki zafer bu durumun en güzel örneklerinden biri değerlendirilmektedir. Kasım 2022'de Tigray bölge devletleri ile Etiyopya Hükümeti arasında, Güney Afrika, Pretoria ve daha sonra Kenya, Nairobi'de Etiyopya iç çatışmasını sona erdirmek için AU liderliğindeki "Afrika sorunlarına Afrika'nın çözümü" hareketi gibi davranan Etiyopya Hükümeti arasında bir barış anlaşması imzalanmıştır.
Tarihsel gelişimde Pan-Afrikan hareketi, pan-Afrikanizmi kademeli ilerlemede bir adım ileri taşıyan Afrika Birliği (OAU), mevcut AU (Afrika Birliği) örgütünün oluşumunda büyük rol oynar. OAU'nun amacı, dönem boyunca sömürge gücü altındaki diğer Afrika ülkelerini kurtarmaktı. Etiyopya, Addis Ababa şehri, bugüne kadar AU ofisine ev sahipliği yapmıştır ve yapmaya devam etmektedir. Bu makale Etiyopya'nın Pan-Afrikanizm'deki rolünü ve önde gelen bilim adamı Du Boisian'ın katkısını da sunmayı amaçlamaktadır.
1896 Adwa Zaferi Savaşlarına Genel Bakış
Bazı araştırmacılar; bu zaferi beyaz üstünlüğüne karşı bir Afrika zaferi olarak değerlendirmektedir. Ayrıca, dünya tarihinde sömürgeci bir güce karşı bir Avrupa ordusunu yenen ilk Afrika ordusu bu zaferde karşımıza çıkmaktadır. Bu zafer, İtalya'nın veya Avrupa’nın Etiyopya’daki genişlemesinin durduğunu doğrulamış ve başarılı bir kendini savunma mekanizması aracılığıyla bağımsızlığı açıkça ortaya koymuştur. Bu nedenle, Adwa savaşı, beyaz üstünlüğüne karşı siyahları diriltmek için Afrika'da ve dünyanın dört bir yanındaki siyah uluslarda yeni bir fenomen ve paradigma başlatmıştır. Bu zaferden sonra, kölelik faaliyetlerine hizmet etme ve onlardan yararlanma konusundaki direniş, siyahların büyük çoğunluğu tarafından sömürgeci güce karşı patlak vermiş ve artmıştır. Devrim hareketi, gerekli tüm bedeller karşılığında her türlü fedakarlığı yaparak siyahlara karşı beyaz üstünlüğünü sona erdirmeye ve durdurmaya yönelik kıvılcımlar saçmıştır.
Açıkçası, Afrika (yani Etiyopya) insanlar için bir menşe ülkesi ve kendi alfabesi ve dili, doğal kaynakları ve Afrika'daki medeniyet kıvılcımı olması açısından tarihsel olarak zengin bir kıtadır. Bu nedenle, zengin tarihini günümüz teknolojik çağlarına bağlayarak, Afrika toplumunun refahını teorik veya ideolojik olmaktan çok pratik olarak değiştirmek mümkündür.
Etiyopya'nın İtalya'da Avrupa sömürgeciliğine karşı kazandığı zaferin ana sırrı, özellikle ekonomik, dini veya etnik bir fark olmaksızın bir birlik içinde "İmparatorluğun başarılı bir şekilde savunulması için krallığın tüm katmanlarından Etiyopyalıları harekete geçiren bir pan-Afrika Birliği için model yaratmasıdır.”
W.E.B. Du Bois ve Pan-Afrikanizm
William Edward Burghardt (W. E. B.) Du Bois, üç yıl sonra Amerikan iç savaşından sonra, 1864'te, Great Barrington'da, Massachusetts'in batısındaki küçük bir kasabada doğdu.
Önde gelen bir Amerikalı filozof, sosyolog, tarihçi, siyasi aktivist, Pan-Afrikanist olan Du Bois, 19. yüzyılın sonları ve 20. yüzyılın başlarında üretken bir yazar ve editördü.
Du Boisian'ın çalışmaları ve pan-Afrikanizmi savunması, Etiyopya'nın hikayesine odaklanmıştır. Pan-Afrika vizyonu, Adwa zaferiyle uyumlu olarak Etiyopya'nın birlik ruhunu teşvik etmek ve yaymakla bağlantılıydı. Pan-Afrika ideolojisine uygun olarak Etiyopya ve Siyah Amerikan ilişkilerini ve başka bir dünyayı teşvik etmek için özellikle Siyah uluslarla ilgili çeşitli konferanslar düzenlemeye, bir araya getirmeye ve düzenlemeye çalışmıştır.
Pan-Afrikanizm; "Afrika ulusları için bağımsızlığı tesis etmeye ve dünyadaki siyah insanlar arasında birliği geliştirmeye" adanmış bir hareket biçimiydi. Şu anda AU, Etiyopya'nın Addis Ababa kentinde 1963'te kurulan pan-Afrikanist bir örgütün sembolü ve kilometre taşı olarak çok önemli ve önde gelen bir kuruluş olarak anılmaktadır.
Du Bois'nın tezine göre Pan-Afrikanizm terimi, “Afrika milliyetçiliği, Afrika kişiliği, Negritude, Afrika Sosyalizmi” olarak anılmaktadır. Ayrıca, Pan-Afrikanizm ile ilgili henüz tek bir tanım yoktur, ancak Pan-Afrikanizm'in ortak tanımlarından bazılarını özetlemek gerekirse bunlar; 1) Afrika kökenli halkların ortak çıkarlara sahip olduğu ve birleşmesi gerektiği fikridir (Britanica.com). 2) Tüm Afrika ülkeleri ile ilgili olarak tüm Afrika uluslarının siyasi birliğini amaçlayan bir hareket (Merriam-Webster.com). 3) Afrika ülkeleri arasında siyasi birliğin savunulması (collinsdictionary.com). 4) Aynı fikirde olan Afrika kökenli ülkeler arasındaki ilişkiyi güçlendirmek için uluslararası bir harekettir (studysmarter.co.uk).
Yapılan bazı çalışmaşlar Pan-Afrikanizm’in önemini tartışmaktadır. Bu çalışmalar arasında Wayne A.Rose tarafından yazılan “W.E.B. Du Bois'nın Yaşam Öyküsü ve Pan-Afrikaizm ve Du Bois'nın Etiyopya ile Pan-Afrikanizm İlişkisine Katkısı” başlıklımakale önem arz etmektedir. Bu makale, Etiyopya'nın, Adwa savaşlarında İtayları mağlup ettiği 1896 olayından bu yana tüm Siyah Afrikalılar için "siyahi gurur ve haysiyetin kurtarıcısı" olduğunu özetlemektedir. Bununla beraber, Adwa zaferinin Etiyopya'nın egemenliğini güvence altına aldığının ve özellikle Pan-Afrika yönelimi olan bütün Afrikalıların moralini yükselttiğinin altını çizmiştir.
Tarihçi Hakim Adi, Pan-Afrikanizm’in bazı temel ilkelerini veya özelliklerini şu şekilde iki kategoriye ayırmaktadır: bir Afrika ulusu kurmak (ister Afrika'dan insanlar ister dünyanın dört bir yanından Afrikalılar olsun, Afrikalı insanları içerir) ve ortak bir kültürü paylaşmak.
Bu nedenle, 19. yüzyılın sonları ve 20. yüzyılın başlarında Etiyopyalılar, Du Boisian, Afrikalı bilim adamları ve liderler, Afrika birliğini sağlamaya hizmet eden bir Afrika birliği örgütü kurarak sömürgeciliği sona erdirmek için beyaz üstünlüğüne karşı güçlü bir şekilde mücadele etmişlerdir. Afrika'nın sömürgeciden ve genel olarak her türlü sömürüden bağımsızlığı için çabalamışlardır.
Sonuç
Adwa savaşı çağdaş nesiller için çeşitli dersler çıkarılması gereken bir meseledir. Başlangıçta liderliğin rolü, genelkurmay başkanı ve askerlerin birliği ve mevcut Afrika liderleri ve genelkurmay başkanları ve diğer paydaşlar için dayanışma konusu gelmektedir. Diğer mesele ise; özgürlük, birlik ruhu ve teknoloji, özgürlük, finansal gelişme, finansal özgürlük, yumuşak güç diplomasisi ve siyasi ilişkiler açısından gelecek nesillerin genel olarak çıkarları için bugünün ve geleceğin uyumunu sağlayacak yeni bir strateji gerekliliğidir.
Yeşil enerji yatırımı, sürdürülebilir ekonomik büyüme ve kalkınma, ekonomik istikrar ve tarım, madencilik, sanayi, turizm, inovasyon vb. alanlarda katma değerli ürün ve hizmetlerin üretimi gibi ana gündemi güçlendiren meseleler pan-Afrika ruhuna dayalı teknolojik devrimle Afrika’da refah sağlamayı hedeflemektedir. Ayrıca, kıtanın sosyo-ekonomik-politik, kültürel konularına odaklanıldığı gibi kıta barışı ve güvenliği konusuna da odaklanılmaktadır.
Afrika'da geçmişte yaşanan kötü günlere ve karanlık günlere rağmen, bugün kıtada iyi bir ilerleme için güçlü bir potansiyelden söz edilmektedir. İyi uygulamaları geliştirmek; büyük tarihin korunmasının yanı sıra Afrika halkının yaşamını Pan-Afrika ideolojisi doğrultusunda iyileştirmeyi ve kıtada ekonomik kalkınma ve büyümeyi gerçekleştirmeyi gerektirir. Örneğin, tüm bu karanlık günlerin ardından bugün Ruanda, Afrika'nın en temiz ve yeşil şehri olan turizm altyapısı sloganı “Ruanda'yı ziyaret edin” ile öne çıkan en parlak ülkedir. AU, iki yıldır süren iç çatışmayı sona erdirmek için Etiyopya'nın Tigray Bölgesi'nin kuzey kısmı ile Etiyopya Hükümeti arasında Afrika meselelerine veya Afrikalılar tarafından ihtilaf çözümüne aracılık ediyor.
Referanslar
Jonas, Raymond. (2011), The Battle of Adwa: AFRICAN VICTORY IN THE AGE OF EMPIRE, The Belknap Press of Harvard University Press Cambridge, Massachusetts • London, En gland.
Wayne A.Rose, (2019), W. E. B. Du Bois: Ethiopia and Pan-Africanism, Journal of Black Studies 1–22, DOI: 10.1177/0021934719833394 journals.sagepub.com/home/jbs