Açık Bilim (OS) hakkındaki dünya çapındaki anlatı genellikle Küresel Kuzey'in tekelindedir. Ancak, Küresel Güney ve özellikle Afrika, ilerlemesini yavaşlatan zorluklara rağmen ortaya çıkışından bu yana bu hareketin içinde yer almakta ve Afrika ülkelerinde ivme kazanmaktadır. Afrika bağlamını incelemeden önce, Açık Bilim terimi ve temel ilkeleri hakkında genel bir anlayış oluşturmak önemlidir.
UNESCO; Açık Bilim’i, çok dilli bilimsel bilginin CC-BY Lisansı altında herkes için açık, erişilebilir ve yeniden kullanılabilir hale getirilmesini amaçlayan çok sayıda uygulamayı kapsayan bir şemsiye terim olarak tanımlamıştır (Bu lisans, aksi takdirde telif hakkıyla korunan bir "eserin" ücretsiz olarak dağıtılmasını sağlar.). Bununla birlikte, OS dört ana sütun üzerine inşa edilmiştir: açık bilimsel bilgi, açık bilimsel altyapı, toplumsal aktörlerin açık katılımı ve diğer bilgi sistemleriyle açık diyalog. Ayrıca UNESCO, OS'yi bilimsel girişimde yeniden üretilebilirlik, şeffaflık, paylaşım ve işbirliğine yönelik uygulamaları içeren yeni bir paradigma olarak ön plana çıkarmaktadır. Bilimsel içeriğe, araçlara ve süreçlere erişimin artmasından kaynaklanan akademik özgürlük, araştırma bütünlüğü ve bilimsel mükemmellik gibi temel ilkeler üzerine inşa edilmiştir. OS, temel ve uygulamalı bilimlerden doğa ve sosyal bilimlere ve beşeri bilimlere kadar uzanan geniş bir akademik alan ve bilimsel uygulama yelpazesini kapsar. (UNESCO, 2021)
Açık Bilim Hareketi, sağlık, gelişim, eğitim ve sosyal küresel sorunların çözümünde bir çıkış noktası olarak görülen veriler de dahil olmak üzere bilimsel kayıtları demokratikleştirmeyi amaçlamaktadır.
Afrika bağlamında, Açık Bilim'in sağlık sistemlerini güçlendireceğine, bilimsel araştırmaları ilerleteceğine ve bilimsel bilgiye erişime büyük ölçüde bağımlı olan yeni nesil Afrikalı bilim insanlarını eğiteceğine inanılıyor. COVID-19 salgını, pandemilere hazırlanma ve müdahale etme konusundaki hayati rolü nedeniyle Afrika'da salgın gözetimine (OS) duyulan ihtiyacın yeniden canlanmasına yol açmıştır. Gelişmiş ülkelerle karşılaştırıldığında, Afrika'daki OS uygulamalarındaki eşitsizlikler ve bunların ortaya çıkan sonuçları, COVID-19 pandemisi müdahalelerinin planlanması ve yürütülmesi sırasında daha belirgin hale gelmiştir (Havemann vd., 2020). Ayrıca, Açık Bilim hareketi, Afrika kıtası hakkındaki anlatıları değiştirmede ve Afrika bilgisine ışık tutmada olumlu olduğunu kanıtlamıştır.
Afrika'da Dikkat Çekici Açık Bilim Girişimleri:
Operasyonel açık bilim girişimleri şu anda gelişimlerinin ilk aşamalarında olsalar da, Afrika'nın kilit gündemlerine öncelik verebilecek ve maliyet verimliliğine yol açabilecek işbirliğine dayalı çok devletli bir sistem oluşturma konusunda umut vaat ediyorlar.
Afrika Açık Bilim Platformu (AOSP):
Afrika'daki en önemli açık bilim girişimlerinden biri Afrika Açık Bilim Platformu'dur (AOSP). Bu platform, Güney Afrika tarafından Afrika için barındırılan pan-Afrikan bir platformdur. Temel misyonları yönetişim, paydaş katılımı, kaynak seferberliği, uygulama faaliyetleri ve esas olarak izleme ve değerlendirme çerçevesidir. (BM, 2023) Bu fikir 2015 yılında Büyük Veri Dünyasında Açık Veriye ilişkin Uluslararası Anlaşmanın bir çıktısı olarak ortaya çıkmıştır. AOSP direktörü ve Açık Bilim Bulutu yönetici yuvarlak masasının küresel bir üyesi olan Tshiamo Motshegwa, Şubat 2023'te New York'taki BM merkezinde düzenlenen BM'nin 3. Açık Bilim Konferansı’nda "AOPS girişimi hala teslimat aşamasında." dedi ve "AOSP hala bebek adımlarını atıyor ve stratejisini yürütürken bize katılmanızı istiyorum" diye seslendi . UN, 2023)
LIBSENSE Girişimi
Kıtada dönüm noktası niteliğindeki bir diğer girişim de LIBSENSE'dir (Gömülü NREN Hizmetleri ve E-altyapı için Kütüphane Desteği). Açık bilimi destekleyen ve Afrika'da açık bilim hizmetlerinin ve altyapılarının benimsenmesini teşvik eden bir uygulama topluluğu oluşturmak amacıyla 2016 yılında kurulmuştur. Proje, kıtadaki açık erişim ve açık bilim girişimlerini ilerletmek için Afrika'daki akademik kütüphane toplulukları ile araştırma ve eğitim ağlarını (REN'ler) bir araya getirmektedir. Projenin en önemli faaliyetlerinden biri, 2018'in sonlarında ve 2019'un başlarında farklı Afrika ülkelerinde düzenlenen üç gündem belirleme çalıştayıdır ve bunlar aşağıdaki gibidir: İlk çalıştay, Doğu ve Güney Afrika Araştırma ve Eğitim Ağı İttifakı (UbuntuNet) ile birlikte Kasım 2018'de Tanzanya'nın Zanzibar kentinde, ikincisi Batı ve Orta Afrika Araştırma ve Eğitim Ağı (WACREN) ile birlikte Mart 2019'da Gana'nın Akra kentinde ve son olarak üçüncü çalıştay Arap Devletleri Araştırma ve Eğitim Ağı (ASREN) ile birlikte Nisan 2019'da Tunus'un Tunus kentinde gerçekleştirilmiştir. Bu çalıştaylar, kütüphaneciler, araştırmacılar ve akademik camiadaki diğer paydaşlar için kapasite geliştirmeyi ve eğitim sağlamayı amaçlamıştır. Çalıştaylarda açık erişimli yayıncılık, veri yönetimi ve araştırma etiği gibi konular ele alınmıştır. (LIBSENSE, 2021) Sonuç olarak LIBSENSE, çalıştay ve anketlerden elde ettiği bulgulara dayanarak bu üç farklı bölgede çalışmalarına başlamıştır. İlk önemli bulgu, Açık Erişim (OA) ulusal politikalarının ve açık bilim yol haritalarının olmamasıydı. İkinci bulgu ise bu bölgelerde dijital beceriler konusunda uzmanlık ve dijital havuzlar için fon desteğinin yetersiz olmasıydı. Örneğin, Statista'ya göre Tunus'un araştırma ve geliştirmeye yönelik gayrisafi yurtiçi harcamaları (GERD) ülkenin GSYİH'sinin yalnızca yüzde 0,61'ini oluşturmaktadır. (Statista, 2023) Bu oran ülkenin bilimsel açlığını gidermek için çok düşüktür ve neredeyse aynı düşük oran farklı Afrika ülkelerinde de verilmiştir.
Burada LIBSENSE'in veri sağlayıcılara yönelik metaveri kılavuzları, Metaveri/veri değişim modeli anlaşması ve İngilizce ve Fransızca Politika şablonları aracılığıyla Afrika'da açıklığı teşvik etmeye çalışmasındaki rolü ortaya çıkmaktadır. Çeşitli Afrika ülkelerinde düzenlenen üç gündem belirleme çalıştayının sonucunda, hem kurumsal hem de ulusal girişimlerin gerçekleştiği değerli kazanımlar elde edilmiştir. Örneğin Benin'de Abomey Calavi Üniversitesi (UAC) bir Öğretmenler ve Araştırmacılar Bibliyografyası (BEC = BTR) oluşturarak UAC'deki öğretmen ve araştırmacıların yayınlarının bir kopyasını bu açık arşive koymalarını zorunlu kılmıştır. Hatta bu girişim, öğrencileri diplomalarını almadan önce tezlerini UAC web sitesine koymaya zorlamaktadır. Burkina Faso'da BEEP platformu oluşturulmuştur (Elektronik kütüphaneler ortaklığı). Dijital kütüphaneler için bir barındırma sitesidir ve çoğunlukla gelişmekte olan ülkelerdeki kurumlar tarafından üretilen çeşitli bilimsel belge koleksiyonlarına açık erişim sağlar. (IRD, 2020) Ayrıca Fildişi Sahili de açık bilim hareketine ilgi göstermiştir. Yüksek Öğrenim ve Bilimsel Araştırma Bakanlığı tarafından bir Açık Erişim ulusal deposu kurulmuştur. Bu depo, açık erişimi teşvik etmeyi ve ulusal ve kurumsal düzeyde açık erişim politikaları uygulamayı amaçlayan, bilgi paylaşımı ve bilimsel mirasın korunması için bir alandır. Etiyopya, Malavi, Tunus, Nijerya, Mozambik, Uganda, Morroco, Gana ve Botsvana dahil olmak üzere diğer birçok Afrika ülkesi LIBSENSE girişimi sayesinde Açık Bilim hareketi yolunu takip etmektedir. LIBSENSE tarafından düzenlenen en son Açık Bilim sempozyumları Kasım 2022'de Tunus ve Botsvana'da gerçekleştirilmiş ve ulusal açık bilim politikalarının ve yol haritalarının uygulanmasına yönelik tavsiyelerle sonuçlanmıştır. (LIBSENSE, t.y.)
H3ABioNet Girişimi
H3ABioNet, Afrika'da İnsan Kalıtımı ve Sağlığı (H3Africa) projesinin bir parçası olarak Afrika İnsan Genetiği Derneği'nden ortaya çıkan bir Afrika girişimidir. 16'sı Afrikalı olmak üzere 17 ülkeye dağılmış 28 Düğümden oluşan bir Pan Afrika Biyoinformatik ağıdır: Güney Afrika, Madagaskar, Tanzanya, Malawi, Uganda, Kenya, Gana, Nijerya, Mısır, Sudan, Botsvana, Nijer, Tunus, Mali ve Fas. Amacı, araştırma altyapısını geliştirerek Afrika ülkelerinin sağlığını iyileştirmek ve böylece Afrikalı bilim insanlarının genomik araştırmalar yapmasını sağlamaktır. Bu hedefe ulaşmak için bir Afrika Biyoinformatik Ağı kurulması gerekli görülmüştür. H3ABioNet, konsorsiyumu desteklemek, verilerin yönetimini ve analizini denetlemek ve verilerin uygun şekilde yorumlanmasını ve Afrika'nın yararına kullanılmasını sağlamak için işlev görmektedir. H3ABioNet, verilerin analiz edilmesine yardımcı olacak araçlar ve iş akışı sağlayarak H3Africa'yı destekliyor. Ayrıca Afrikalı bilim insanları, doktora ve yüksek lisans öğrencileri için biyoinformatik ve bilgisayar bilimleri alanında ücretsiz eğitimler de sağlıyor. İnsanların daha iyi bilim ve daha iyi genomik tıp yapabilecekleri ve bunu yapmak için doğru becerileri kazanabilecekleri bir referans veri seti ve bir platform oluşturuyor. Ayrıca misyonu, Afrika verilerinin sahipliğini Afrika halkı için Afrikalı bilim insanlarına devretmektir. (H3ABioNet, n.d.)
AFLIA'nın Wikidata Projesi
Afrika Kütüphane ve Bilgi Dernekleri ve Kurumları (AFLIA) Açık Bilim hareketinde yer almaktadır ve son projelerinden biri WikiData projesi aracılığıyla Afrika Kütüphanelerinde Açık Bilgi Uygulamalarının Teşvik Edilmesidir. Proje, Afrika'daki kütüphane koleksiyonlarının görünürlüğünü, açıklığını ve bağlantılılığını arttırmak gibi temel bir hedefe ulaşmayı amaçlamaktadır. Wikimedia Vakfı tarafından finanse edilen proje, Afrika Kütüphane sektöründe açık bilgi ve bağlantılı veri anlayışını geliştirmeyi de amaçlıyor. AfLIA İnsan Kapasitesi Geliştirme ve Eğitim Direktörü Nkem Osuigwe, Wikidata kursunun açılış oturumunda, hedeflerinin 20 Afrika ülkesinden 200 katılımcı iken, 36 Afrika ülkesinden ve kıta dışından 6 ülkeden 724 kişinin kurs için başvurduğunu doğruladı. Osuigwe, hiç kimsenin geride kalmamasını ve tüm katılımcıların projeye dahil edilmesini sağlamak için Afrika Vikiveri projesinin genişletilmesi için bir başvuru yapıldığını savundu. AfLIA Wikidata projesi aracılığıyla Afrikalı kütüphanecilere ve kütüphane sektöründeki diğer bilgi profesyonellerine, yerel meta verileri küresel bir meta veri ağına bağlayarak bilgiyi haritalamak ve koleksiyonlarını birbirine bağlamak için Wikidata'yı bir veritabanı ve görselleştirme aracı olarak nasıl kullanacakları öğretiliyor. Bu sayede kütüphaneler, müzeler ve arşivlerdeki yerel Afrika dillerindeki bilgiler daha açık ve erişilebilir hale gelecektir. (AFLIA, 2023)
Afrika'da Açık Bilimin Zorlukları: Bibliyometrik Yeni Sömürgeciliğin Etkisi
Kuşkusuz, katılımcının çoğul ve zaman zaman farklı gelenekleri ve uygulamaları açık bilimin ilerlemesini yavaşlatmakta ve akademik literatürde iyi tanınan benzersiz bir dizi zorluk ortaya çıkarmaktadır. En büyük zorluklardan biri, Afrika'daki kurumlarda, özellikle de üniversitelerde bilimsel araştırmanın kapalı bir kültüre sahip olmasıdır. Afrika'daki birçok üniversite, akademik kariyerde başarılı olmak için akademik çalışmaları yüksek etkili uluslararası dergilerde yayınlama baskısı yapan "Yayınla ya da yok ol" aforizmasını takiben, genellikle yerel araştırma ve işbirliğinin zararına olacak şekilde, yüksek etkili uluslararası dergilerde yayın yapmaya öncelik vermektedir (Mouton, 2011) Ayrıca, bazı üniversiteler araştırma materyallerine ve ekipmanlarına erişimi kısıtlayarak öğrencilerin anlamlı araştırma faaliyetlerinde bulunmasını zorlaştırmaktadır (Adewumi, Oyewusi & Fabunmi, 2016). Bir diğer zorluk ise açık bilim girişimleri için altyapı ve finansman eksikliğidir. Buna modern laboratuvar ekipmanlarına, bilimsel dergilere ve veri yönetimi araçlarına yetersiz erişim de dahildir. Bir diğer önemli zorluk da birçok Afrika ülkesinde açık erişim ve açık bilime yönelik politika ve kılavuzların bulunmamasıdır. Etiyopya gibi bazı ülkeler açık erişim için ulusal politikalar geliştirmiş olsa da, diğer pek çok ülke henüz bunu yapmamıştır (Chakraborty & Das, 2018). Bu politika desteği eksikliği, araştırmacıları açık bilim faaliyetlerine katılmaktan caydırabilir, belki daha da kötüsü, faaliyetlerini engelleyebilir ve araştırma sonuçlarının daha geniş kitlelere yayılmasını sınırlayabilir. Bu zorluklara ek olarak, en önemlisi ve en önemlisi işbirliği eksikliğidir, iyi bir gösterge olan birçok açık bilim girişimi görüyoruz, ancak bu girişimler işbirliği yapsaydı, ilerleme daha da ileri giderdi, Afrika atasözünün bize söylediği gibi: "Hızlı gitmek istiyorsan, yalnız git. Eğer uzağa gitmek istiyorsan, birlikte git.”
Finansman, yönetişim ve politika gibi bilinen zorluklara ek olarak, Afrika'nın sömürgeci geçmişi de ilerlemenin yavaş ilerlemesine katkıda bulunan bir faktör olabilir mi?
Bibliyometrik yeni sömürgecilik, Afrika gibi yeterince temsil edilmeyen bölgelerde araştırma üretkenliğine ve bilimsel iletişime zarar verebilecek bilimsel araştırmaları değerlendirmek için bibliyometrik araçların ve göstergelerin kullanılması anlamına gelir. Araştırma kalitesini değerlendirmek için bibliyometrik ölçütlerin kullanılması, belirli araştırma çıktılarına yönelik bir önyargı yaratarak Afrika'daki araştırma ortamının çarpık bir şekilde anlaşılmasına yol açabilir. Bu durum, Afrikalı akademisyenlerin ve kurumların marjinalleşmesine ve küresel araştırma camiasına yaptıkları katkıların tanınmamasına yol açabilir. (Mzileni & Heleta, 2023). "Kim Sayıyor? Ganalı akademik yayıncılık ve küresel bilim" başlıklı kitap, Afrikalı yükseköğretim kurumları ve akademisyenlerin, çoğunlukla Küresel Kuzey'den kuruluşlar ve akademisyenler tarafından kontrol edilen neoliberalizm küresel akademik yayıncılık alanında karşılaştıkları zorlukları vurgulamaktadır. Yazarlar sadece Gana'daki bilimsel araştırma kültürünü incelemekle kalmamış, aynı zamanda Afrika kıtasına genel bir bakış sunarak, Afrika'nın en büyük bilimsel araştırma üreticisi olan Güney Afrika'yı da güçlü bir şekilde öne çıkaran ülkelerden birini incelemişlerdir. Bibliyometrik sömürgeciliğin Güney Afrika'da Yüksek Eğitim ve Öğretim Departmanı (DHET) tarafından sürdürüldüğünü savunan yazarlar, Güney Afrika'nın Küresel Kuzey'in emperyal hırslarına alt-emperyal bir aksesuar olarak oynadığı rolü ve Güney Afrika'daki Yüksek Eğitim ve Öğretim Departmanı'nın (DHET), esas olarak Küresel Kuzey merkezli ve Küresel Kuzey'den akademisyenlerin hakim olduğu onaylı akademik dergilerin bir listesini tutarak ve köklü Afrika akademik dergilerini değersizleştirerek bibliyometrik sömürgeciliği nasıl desteklediğini vurgulamaktadır. Bu liste, Güney Afrika'daki akademisyenler ve araştırmacılar için araştırma sübvansiyonlarını ve kariyer ilerlemesini belirlemek için kullanılmakta ve Güney Afrika'nın akademik çıktısının yaklaşık %80'inin bu onaylı dergilerde yayınlandığı bir duruma yol açmaktadır. Bu durum akademik sömürgeciliği ve epistemik dışlanmayı pekiştirmektedir, zira Afrikalı akademik dergilere gereken değer verilmemekte ve bu dergiler tartışma dışı bırakılmaktadır. (Mills, Kingori, Branford, Chatio, Robinson & Tindana, 2022) (Mzileni & Heleta, 2023).
Bu zorlukların ele alınması, politika müdahaleleri, finansman girişimleri ve kurumsal reformlar da dahil olmak üzere çok yönlü bir yaklaşım gerektirmektedir. Dahası, Küresel Kuzey'in bibliyometrik yeni-sömürgeciliğiyle mücadele etmek, farklı sesleri teşvik etmek ve desteklemek, yerel bilgi üretimini ve açık erişimli yayıncılığı teşvik etmek, atıf uygulamalarını çeşitlendirmek, ortaklıklar ve işbirlikleri kurmak ve akademik sistemdeki önyargıları ve eşitsizlikleri ele almak yoluyla olabilir. Daha da önemlisi Afrika, Avrupa merkezli hegemonyaya ve bibliyometrik sömürgeciliğe meydan okumak ve bunları ortadan kaldırmak için akademik yayıncılık altyapısını geliştirmelidir. Bu, Afrika'nın yeterince temsil edilmeyen bölgelerinden ve kurumlarından gelen akademisyenlerin küresel bilgi birikimine katılmak ve katkıda bulunmak için eşit fırsatlara sahip olduğu daha adil ve kapsayıcı bir akademik ortamın yaratılmasına yardımcı olacaktır ve Afrikalı akademisyenlerin ve yayıncıların güvenilir ve etkili araştırmalar yaratmaya ve teşvik etmeye çalışırken devam eden çabalarında gördüğümüz şey budur ve bu, Afrika için anlatının Afrikalılar tarafından kontrol edildiği Afrika'daki Açık Bilim için daha adil ve kapsayıcı bir gelecek için umut vermektedir. (Mills, 2022).
Afrika Açık Erişim Dergileri Listesi:
● Bilimsel Afrika https://www.sciencedirect.com/journal/scientific-african
● Pan-Afrikan ve disiplinler arası AfricArxiv https://osf.io/preprints/africarxiv/discover
● Frankofon kurumsal arşivi DICAMES, http://dicames.scienceafrique.Org/
Açık Erişim Havuzları:
● Uluslararası Afrika Enstitüsü, aşağıdaki liste için ulusal, bölgesel ve pan-Afrika dizinleri ve diğer Açık Erişim içerik kaynaklarının listelerini sağlar (Cezayir, Botsvana, Burkina Faso, Burundi, Kamerun, Cape Verde, Fildişi Sahili, Mısır, Etiyopya, Gana, Kenya, Lesotho, Libya, Madagaskar, Fas, Mozambik, Namibya, Nijerya, Ruanda, Senegal, Sierra Leone, Güney Afrika, Sudan Tanzanya, Tunus, Uganda, Zambiya, Zimbabve) https://www.internationalafricaninstitute.org/repositories
● Afrika Hikaye Kitabı Projesi, yerel Afrika dillerinde yazılmış hikayelerden oluşan bir depodur. Yerel Afrika dillerinde yazılmış dijital kitaplardan oluşan bu açık kaynak deposu, https://www.africanstorybook.org/ platformundaki içeriğin yeniden kullanılmasına, ölçeklendirilmesine ve paylaşılmasına olanak tanır.
● Afrika Bilgi Otoyolu (AIH) portalı. Tüm Afrika ülkelerinin resmi veri portallarını birbirine bağlar https://www.afdb.org/en/knowledge/statistics/africa-information-highway-aih
Üniversite açık depoları:
● OpenUCT | Cape Town Üniversitesi.
● Tezler / Tezler, Açık Eğitim Kaynakları, Araştırma Çıktıları, Diğer Yayınlar Link: https://open.uct.ac.za/
● Nijerya Ulusal Açık Üniversitesi (NOUN) bir açık ve uzaktan öğrenme (ODL) kurumudur. Eğitim amaçlı çok çeşitli kurslar ve indirilebilir materyaller sunmaktadır https://nou.edu.ng/e-courseware/
References:
Adewumi, D. F., Oyewusi, F. O., & Fabunmi, B. A. (2016). Availability and utilization of research materials and equipment for effective teaching and learning in selected universities in South West Nigeria. Library Philosophy and Practice.
Aflia Wikidata Project. (2023). Aflia Wikidata Project. Meta-Wiki. Retrieved April 10, 2023, from https://meta.wikimedia.org/wiki/Aflia_Wikidata_Project
Chakraborty, A., & Das, S. K. (2018). Open Access in Africa: Status, challenges and opportunities. IFLA Journal.
H3ABioNet. (n.d.). https://www.h3abionet.org/about. Accessed 10 Apr. 2023
Havemann, J., Bezuidenhout, L., Achampong, J., Akligoh, H., Ayodele, O, Hussein, S., et al. (2020). Harnessing the Open Science Infrastructure for an Efficient African Response to COVID-19. Zenodo. doi: 10.5281/ZENODO.3733768
Institute for Research and Development (IRD). (2020). Electronic Library of the Research Institute for Development (BEIRD). Retrieved April 06, 2023, from https://beep.ird.fr/greenstone/cgi-bin/library.cgi
LIBSENSE. (n.d.). Retrieved April 10, 2023, from https://libsense.ren.africa/en/
LIBSENSE. (2021). Workshops. [Collaborative project involving WACREN, EIFL, INASP, Ubuntunet, ASREN]. https://spaces.wacren.net/display/LIBSENSE/Workshops
Mills, D. (2022). Some thoughts on how to confront bibliometric coloniality. University World News. Retrieved from https://www.universityworldnews.com/post.php?story=20220629101934650
Mills, D., Kingori, P., Branford, A., Chatio, S., Robinson, N., & Tindana, P. (2022) WHO COUNTS?. African Minds. South Africa. Link: https://www.africanminds.co.za/wp-content/uploads/2023/02/Who-counts-text-web-31012023.pdf
Mzileni, P., & Heleta, S. (2023). Tackling the Global North’s bibliometric coloniality. University World News. Retrieved from https://www.universityworldnews.com/post.php?story=2023030708041595
Statista. (2023). GERD share of GDP in Tunisia from 2015 to 2022. Retrieved April 05, 2023, from https://www.statista.com/statistics/1345254/gerd-share-of-gdp-in-tunisia/#:~:text=In%202022%2C%20the%20gross%20domestic,percent%20of%20the%20country's%20GDP.
UNESCO. (2021). Recommendation on Open Science. https://unesdoc.unesco.org/ark:/48223/pf0000374805 Accessed on 20/03/2023
United Nations Library. (2023, February 08-10). 3rd UN Open Science Conference. [Hybrid Conference]. United Nations Headquarters, New York. Link: https://media.un.org/en/search?query=3rd%20Open%20Science%20Conference&sort_by=oldest&f[]=production_date%3A(min%3A1675832400%2Cmax%3A1676030400)&sort-by=relevance Accessed on 20/03/2023