Holokost'un çalkantılı döneminde önerilen Uganda Planı, Nazi işgali altındaki Avrupa'da zulümden kaçan Yahudi mültecilerin acil sorununu çözmeyi amaçlayan önemli ancak tartışmalı bir tarihi öneri olarak duruyor. 1938 yılında Evian Konferansı sırasında sunulan plan, Yahudi bireylerin Doğu Afrika'da yer alan İngiliz sömürgesi Uganda topraklarına yerleştirilmesini öneriyordu. Ancak bu öneri, özellikle Siyonist hareket ve çeşitli uluslararası paydaşlar tarafından şüpheyle ve muhalefetle karşılandı. insanlık tarihinin en karanlık dönemlerinden birinde yaşanan kriz ve antisemitizmin daha geniş bağlamı.
Holokost ve Uganda Planı'nın önerilmesine yol açan mülteci krizi
Holokost, İkinci Dünya Savaşı sırasında, özellikle 1941 ve 1945 yılları arasında, Nazi Almanyası ve Adolf Hitler liderliğinde meydana gelen bir soykırımdır. Altı milyon Avrupalı Yahudi'nin yanı sıra Romanlar, engelliler, Slavlar, siyasi muhalifler ve Nazi rejimi tarafından istenmeyen kişiler olarak görülen diğer milyonlarca hedef grubun sistematik olarak zulme uğraması ve yok edilmesiyle sonuçlanmıştır.
Nazi rejiminin Yahudi karşıtı politikaları ve ideolojisi gettoların, toplama kamplarının ve imha kamplarının kurulmasına yol açmış, buralarda milyonlarca insan zorla çalıştırma, açlık, işkence ve toplu katliamlara maruz bırakılmıştır.
Holokost sırasındaki mülteci krizi, Avrupa'nın çeşitli bölgelerindeki Yahudi topluluklarına uygulanan zulüm ve şiddetin bir sonucu olarak ortaya çıkmıştır. Nazi rejimi Yahudi karşıtı politikalarını yoğunlaştırdıkça, birçok Yahudi birey başka ülkelere sığınmaya çalışmış ve kendilerini kabul edecek uluslar bulmakta büyük zorluklarla karşılaşmıştır. Artan Yahudi mülteci sayısı, acil uluslararası ilgi ve eylem gerektiren acil bir insani kriz yarattı.
İşte bu artan zulüm ve yerinden edilme bağlamında, Yahudi mültecilerin kötü durumuna potansiyel bir çözüm olarak Uganda Planı önerisi ortaya atıldı. Öneri, savaşın parçaladığı Avrupa'nın dışında emniyet ve güvenlik arayan Yahudi bireyler için alternatif bir yer sağlayarak büyüyen mülteci krizini ele almayı amaçlıyordu. Ancak Uganda Planı, Holokost ve Yahudi topluluklarının maruz kaldığı zulüm gibi daha büyük meseleleri ele almanın karmaşık zorluklarını yansıtan direnç ve karmaşıklıklarla karşılaştı.
Evian Konferansı: Tarı̇hsel Bağlam Ve Kı̇lı̇t Oyuncular
Temmuz 1938'de Fransa'nın Evian-les-Bains kasabasında düzenlenen Evian Konferansı, Almanya ve Avusturya'daki Nazi rejimi altında Yahudilere yönelik zulümden kaynaklanan ve giderek büyüyen mülteci krizini ele almak üzere toplanan önemli bir uluslararası toplantıydı. Konferans, Yahudi topluluklarının kötüleşen durumuna ve tırmanan mülteci sorununa yönelik koordineli bir uluslararası müdahaleye duyulan acil ihtiyaca yanıt olarak düzenlenmiştir.
Evian Konferansına katılan kilit aktörler arasında 32 ülkeden temsilcilerin yanı sıra çeşitli uluslararası örgütler ve gözlemciler de yer almıştır. Konferansa aralarında ABD, İngiltere, Fransa ve Sovyetler Birliği'nin de bulunduğu büyük dünya güçlerinin delegelerinin yanı sıra Latin Amerika ülkeleri ve diğer Avrupa uluslarından temsilciler de katıldı. Delegeler, Nazi zulmünden kaçan Yahudi mültecilere sığınma ve yeniden yerleştirme olanakları sağlamak için potansiyel çözümleri ve stratejileri tartışmakla görevlendirilmişti.
Konferans insani krizi ele almayı amaçlasa da, pek çok ülke mülteci kotalarını artırma ya da sığınma talebinde bulunanlara önemli ölçüde yardım sağlama konusunda isteksiz davrandığından elde edilen sonuçlar sınırlı kaldı. Çok sayıda Yahudi mülteciyi kabul etme konusundaki isteksizlik, iç meseleler, ekonomik kaygılar, siyasi kısıtlamalar ve bazı durumlarda belirli bölgelerde yaygın olan Yahudi karşıtı duygular gibi çeşitli faktörlerden etkilenmiştir.
Evian Konferansı'ndaki tartışmalar, Yahudi mülteciler için anlamlı bir uluslararası destek sağlamanın zorluklarını vurgulamış ve 1930'ların sonlarındaki siyasi ve sosyal dinamiklerin daha geniş bağlamı içinde mülteci krizini ele almanın içerdiği karmaşıklıkları ortaya koymuştur. Konferansın somut bir eylem planı ortaya koyamamasına rağmen, Holokost döneminde Yahudi mültecilerin içinde bulunduğu kötü duruma daha kapsamlı ve etkili bir yanıt verilmesine duyulan acil ihtiyacın altını çizmiştir.
Uganda Planının Savunucuları: Nazı̇ Perspektı̇fı̇ Ve Gerçekler
Uganda Planı, 1938 Evian Konferansı sırasında önerilmiş olup, öncelikle Nazi Almanyası hükümeti içinde, "Yahudi Sorunu" olarak adlandırdıkları soruna potansiyel bir çözüm olarak gören destekçileri vardı. Aralarında üst düzey Nazi yetkililerinin de bulunduğu planın savunucuları, Yahudi bireylerin Avrupa dışında bir bölgeye yerleştirilmesinin, Nazi kontrolündeki bölgeler üzerindeki baskıyı hafifletmeye yardımcı olabileceğine ve toplumun çeşitli kesimlerinde Yahudilerin aşırı temsil edildiğini düşündükleri sorunu potansiyel olarak çözebileceğine inanıyordu.
Teklifin arkasındaki mantık, Yahudileri sözde Ari ırkın ırksal saflığına ve üstünlüğüne bir tehdit olarak gören Nazi rejiminin anti-Semitik ideolojisinden kaynaklanıyordu. Uganda Planı'nın savunucuları bunu, Yahudi bireyleri Avrupa toplumları içindeki algılanan etkilerinden uzaklaştırmak ve etkilerinin en aza indirileceği uzak bir bölgeye yerleştirmek için bir fırsat olarak gördüler.
Buna ek olarak, planın savunucuları Yahudi bireylerin Uganda'ya yerleştirilmesinin, Nazi hükümetinin kontrolü ve etkisi altında olacak ayrılmış bir Yahudi yerleşimi kurmak için bir araç olarak hizmet edebileceğine inanıyordu. Bu sayede Naziler Yahudi nüfusu üzerinde bir dereceye kadar kontrol sağlayabilecek ve bölgeyi potansiyel olarak Yahudi toplumunu izole etmek ve izlemek için kullanabilecekti.
Uganda Planı'nın savunucuları bunu büyüyen mülteci krizine pragmatik bir yanıt ve Nazi rejiminin ayrımcı ve baskıcı politikaları bağlamında da olsa görünürde bir iyi niyet jesti sergileme fırsatı olarak gördüler. Ancak teklif, Siyonist hareket ve atalarının anavatanı dışında bir bölgeye yerleştirilmeyi düşünmek istemeyen birçok Yahudi birey de dahil olmak üzere çeşitli paydaşların güçlü muhalefetiyle karşılaştı.
Uganda Planına Tepkı̇ler: Eleştı̇rı̇ler Ve Yanıtlar
1938'deki Evian Konferansı sırasında önerilen Uganda Planı, Siyonist hareket, Yahudi bireyler ve uluslararası topluluklar da dahil olmak üzere çeşitli paydaşlardan bir dizi tepki ve eleştiri aldı. Bu tepkiler, Holokost'un ve Yahudi mültecilerin kötü durumunun daha geniş bağlamı içinde öneriyi çevreleyen karmaşıklıkları ve zorlukları yansıtıyordu.
Filistin'de bir Yahudi anavatanı kurulmasını aktif olarak savunan Siyonist hareket, Uganda Planı'na şiddetle karşı çıktı. Chaim Weizmann ve David Ben-Gurion gibi hareket içindeki liderler, Yahudi halkının atalarının anavatanıyla olan derin tarihi ve manevi bağını vurgulayarak teklifle ilgili güçlü çekincelerini dile getirdiler. Filistin dışındaki herhangi bir alternatif yerleşimin, Yahudi halkının ulusal bir anavatan için uzun süredir devam eden özlemlerini baltalayacağını savundular.
Başta Siyonist davayla bağlantılı olanlar olmak üzere pek çok Yahudi de Uganda Planı'nı eleştiriyor ve bunu bir Yahudi devleti özlemlerini baltalayacak bir uzlaşma olarak görüyordu. Filistin'de bir anavatan için birleşik bir vizyonu sürdürmenin önemini vurguladılar ve Uganda gibi yabancı bir bölgeye taşınmayı düşünmek istemediler.
Uluslararası alanda Uganda Planı karışık tepkilerle karşılandı. Bazı ülkeler mülteci krizine potansiyel bir çözüm olarak öneriye geçici destek verirken, birçok ülke planı tamamen onaylama konusunda temkinli ve tereddütlü kaldı. Bazı uluslararası topluluklar, Nazi rejiminin kontrolü altında ayrıştırılmış bir Yahudi yerleşiminin kurulmasının uygulanabilirliğini sorgulayarak önerinin uzun vadeli sonuçları hakkında endişelerini dile getirdi.
Uganda Planı'na yöneltilen eleştiriler, Yahudi bireylerin zorla yer değiştirmesinin meşrulaştırılması ve kendi kaderlerini tayin etme haklarından ödün verilmesinin olası sonuçları etrafında dönüyordu. Eleştirmenler, önerinin sorunun temel nedenini, yani Nazi kontrolündeki topraklarda yaygın olan antisemitizm ve zulmü ele almadığını ileri sürdüler. Çok çeşitli tepkiler ve eleştiriler, mülteci krizine ve o dönemdeki Holokost meselesine kapsamlı ve evrensel olarak kabul gören bir çözüm bulmanın zorluklarını vurgulamıştır.
Mültecı̇ Krı̇zlerı̇ne Potansı̇yel Bı̇r Çözüm Olarak Uganda Planının Güçlü Ve Zayıf Yönlerı̇
Uganda Planının Güçlü Yönlerı̇
1. Geçici rahatlama: Yahudilere Avrupa dışında sığınacakları alternatif bir yer sunarak acil mülteci krizine geçici bir çözüm sağlamış ve kısa vadede potansiyel olarak hayat kurtarmıştır.
2. Jeopolitik fizibilite: Çok sayıda Yahudi mülteciyi barındırmakta zorlanan Avrupa ülkeleri üzerindeki baskıyı potansiyel olarak hafifletebilecek jeopolitik bir çözüm sundu.
3. Esneklik: Uluslararası toplumun, zulümden kaçanlara sığınma ve yeniden yerleştirme sağlamak için alternatif seçenekleri değerlendirme konusunda sınırlı da olsa istekli olduğunu göstermiştir.
Bununla birlikte, Uganda Planı'nın kayda değer bazı zayıflıkları da vardı:
1. Sembolik uzlaşma: Uzun süreli bir çözüm yerine kısa vadeli bir barınma sorununa işaret ediyordu.
2. Ahlaki sonuçlar: Yahudilere Nazi rejiminin etkisi altında yabancı bir bölgeye zorla yerleştirilmesine ilişkin ahlaki ve etik soruları gündeme getirmiş ve Nazilerin ayrımcı politika ve uygulamalarını potansiyel olarak meşrulaştırmıştır.
3. Uzun vadeli sürdürülebilirlik: Temel antisemitizm sorununu ve Avrupa'daki Yahudi topluluklarının karşılaştığı daha geniş çaplı zorlukları ele almadığı için uzun vadeli bir sürdürülebilirlik planından yoksundu ve nihayetinde mülteci krizine kapsamlı ve kalıcı bir çözüm sağlayamadı.
Özetle, 1938 Evian Konferansı sırasında önerilen Uganda Planı, Holokost sırasındaki mülteci krizine verilen önemli ancak tartışmalı bir yanıttı. Nazi Almanyası hükümeti tarafından ortaya atılan öneri, Avrupa'daki Yahudi topluluklarına yönelik artan zulüm ve yerinden edilmeye bir çözüm olarak Yahudi bireylerin İngiliz sömürgesi Uganda topraklarına yerleştirilmesini amaçlıyordu.
Planın Nazi rejimi içinde destekçileri olsa da Siyonist hareket, Yahudi bireyler ve uluslararası toplulukların güçlü muhalefetiyle karşılaştı. Eleştirmenler, zorunlu tehcirin ahlaki sonuçlarını, temsil ettiği sembolik uzlaşmayı ve planın altta yatan antisemitizm sorununu ele almadaki başarısızlığını vurgulamıştır.
Plan, mülteci krizini çevreleyen etik ikilemleri, uluslararası tepkilerin sınırlılıklarını ve Yahudi halkının zulüm karşısındaki kalıcı direncini vurgulamaktadır. Planın reddedilmesi, birçok kişinin Filistin'de ulusal bir anavatan oluşturma konusundaki kararlılığının körüklemiş ve nihayetinde Yahudi tarihinin gidişatını ve Holokost anlatısını şekillendirmiştir.
Uganda Planı'nın Kalıcı Etkı̇sı̇ne İlı̇şkı̇n Son Olarak Şu Hususları Vurgulayabı̇lı̇rı̇z:
Holokost sırasında Yahudi mülteci krizine potansiyel bir çözüm olarak 1938 Evian Konferansı sırasında önerilen Uganda Planı, Nazi rejiminin ayrımcı politikaları ve Yahudi halkının ulusal bir anavatan özlemleri bağlamında mültecilerin içinde bulunduğu kötü durumu ele almanın karmaşıklığını yansıtmaktadır.
Son Düşünceler: Uganda Planı, nihayetinde başarısız olsa da Holokost ve 20. yüzyılın mülteci krizlerini çevreleyen söylemde önemli bir işaret olmaya devam etmektedir. Planın önerilmesi ve daha sonra reddedilmesi, uluslararası paydaşların karşılaştığı ahlaki ve etik ikilemlerin, Yahudi halkının ve Holokost'un küresel insani yardım çabalarını ve gelecekteki mülteci krizlerine verilen tepkileri şekillendirmedeki kalıcı etkisinin altını çizmektedir. Planın tarihi önemi, dönemin karmaşık sosyo-politik ortamında mültecilerin içinde bulunduğu kötü durumu ele almanın zorluklarını ve sınırlamalarını temsil etmesinde yatmakta ve dünya çapında zulüm gören toplulukların haklarının ve onurlarının korunması için sürekli tetikte olma ve harekete geçme ihtiyacının dokunaklı bir hatırlatıcısı olarak hizmet etmektedir.
Kaynak:
Bauer, Yehuda. "The Uganda Scheme." Jewish Virtual Library, American-Israeli Cooperative Enterprise. https://www.jewishvirtuallibrary.org/the-uganda-scheme
Breitman, Richard, and Allan J. Lichtman. FDR and the Jews. Cambridge, MA: Belknap Press, 2013.
Kranzler, David. "The Uganda Plan: A Reappraisal." Yad Vashem Studies, vol. 8, 1970, pp. 159-188.
Laqueur, Walter. The Terrible Secret: Suppression of the Truth about Hitler's 'Final Solution'. Boston, MA: Little, Brown, 1980.
Marrus, Michael R. The Holocaust in History. New York, NY: Penguin Books, 1987.