Sudan’da Generaller Savaşı: Afrika Barışının Çatlakları ve Zorlukları

Giriş

Nisan 2023’ten bu yana Sudan, düzenli ordu ile Mohamed Hamdan Dagalo namıdiğer “Hemedti” liderliğindeki Hızlı Destek Kuvvetleri (HDK) arasında süren bir çatışmanın ortasında. Nisan 2025’te FSR, ülkenin siyasi ve coğrafi bütünlüğünü daha da parçalayan bir paralel hükümet kurdu. Bu kriz karşısında Afrika Birliği’nin Barış ve Güvenlik Mimarisi (APSA) ile bölgesel yapılar, Sudan Devleti’nin dağılımını önlemek ve sürdürülebilir bir barış sürecini yeniden tesis etmek için büyük bir sınav veriyor. Bu analiz, mevcut mekanizmaların zaaflarını irdeleyip kıta ölçeğinde çatışma önleme ve güvenlik sektörünün reformu için öneriler sunuyor.

Kardeş Kavgalarının Kronolojisi

15 Nisan 2023’te Hızlı Destek Kuvvetleri (HDK), Hartum, Hartum-Kuzey ve ülkenin kuzeyindeki Merowe’de düzenli ordu mevzilerine eşzamanlı saldırılar düzenleyerek düşmanlıkları başlattı. General Abdel Fattah el-Burhan komutasındaki hükümet yanlısı zırhlılar, başkentin cumhurbaşkanlığı sarayı ve havalimanını korumak için karşılık verince kent içinde şiddetli çatışmalar yaşandı.

Bu savaş, Aralık 2018’deki Sudan devriminin ardından başladı: Üç on yılı aşkın süredir Omar el-Beşir’in otoriter yönetimine ve ağır ekonomik krize karşı kitlesel gösteriler patlak verdi. Nisan 2019’da ordu—içinde zaten HDK unsurları da bulunan—el-Beşir’i devirerek kısa bir demokratik umut dönemi açtı.

Ağustos 2019’da Afrika Birliği ve Etiyopya baskısı altında, sivil ve askeri temsilcilerden oluşan karma bir Egemenlik Konseyi kuruldu; 2023’te seçimlere gitmesi planlandı. Müzakereler, HDK’nin orduya entegrasyonu konusunda—bir kesim on yıl, diğer kesim iki yıl takvimi isterken—ve FSR subaylarının hiyerarşideki konumu konusunda tıkanınca hızla sekteye uğradı.

25 Ekim 2021’de General el-Burhan ile yardımcısı “Hemedti”, sivilleri tüm kurumlar dışına iterek Konseyi askeri cunta hâline dönüştürdü. Ardından bölgesel ve kabile temelli ittifaklar gün yüzüne çıktı, SAF ile FSR arasındaki ayrılık geri döndürülemez boyuta ulaştı.

Hafta ve aylar ilerledikçe “Hemedti”, Darfur’da paralel yerel bir yönetim kurarak nüfuzunu perçinledi. 15 Nisan 2025’te ise bir dizi siyasi parti ve grup rebelle koalisyonuna dayanarak rakip bir hükümet ilan etti; amaçları Hartum’un otoritesine meydan okumak ve uluslararası alanda meşruiyet kazanmaktı.

Nisan 2023’teki çatışmaların gerçek nedeni, Hızlı Destek Kuvvetleri’nin ulusal orduya katılımı konusundaki derin anlaşmazlıktı. Bu gerilim, aslında ülkenin ve kaynaklarının tam kontrolü için iki lider arasındaki uzun süreli rekabeti yansıtıyor. Her iki taraf da dış desteklere yaslanıyor: Düzenli ordu Mısır’dan, HDK ise Birleşik Arap Emirlikleri’nden askeri ve mali yardım alıyor.

Yıkıcı İnsani Durum

Bir yıldan fazla süren yoğun çatışmaların ardından ordu, başkent Hartum’un kontrolünü yeniden ele geçirdi; havalimanı, cumhurbaşkanlığı sarayı ve kilit semtler dahil. Hemedti’ye bağlı güçler batıya, Darfur ve sınır bölgesine çekildi. Çatışma şimdi çevre bölgelere kayarken, başkent yıkıma uğramış durumda.

Kuzey Darfur’un başkenti El-Faşer’de ise sert bir direniş örülüyor. HDK’nin kontrolündeki diğer şehirlerin aksine, El-Faşer hâlâ düzenli orduyla iş birliği yapan yerel güçlerin elinde. Buradaki çatışmalar özellikle şiddetli seyrediyor ve şehir, ülkenin batısında Hemedti’nin ilerleyişine karşı son kaledir.

HDK Paralel Hükümeti ya da Sudan Ayrılığı

Tasis ittifakı, şubat ayında Nairobi’de (Kenya) kurulmuş olan FSR paramiliterlerinin siyasi parti ve sivil toplum örgütleriyle koalisyonunu “yönetim konseyi” adı altında hayata geçirdi. Bu yapının amacı, iki yıl önce savaşın başından beri Port Sudan’da ikamet eden düzenli ordu hükümetine karşı siyasi zeminde güç kazanmak. Nyala’da (Güney Darfur) ihtişamlı bir törenle duyurulan 31 üyeli konseyin başkanlığına “Hemedti” getirildi.

Başkan yardımcılığına, Nil Mavisi ile Güney Kordofan eyaletlerinde faaliyet gösteren Sudan Kuzey Kurtuluş Hareketi (SPLM-N) lideri Abdel Aziz Adam el-Hilu atandı. SPLM-N, uzun yıllar Hartum hükümeti ve onlardan türeyen cunta yanlısı janjaweed milisleriyle savaştı.

Tasis liderlerinden Hasbelnabi Mahmud’a göre, SPLM-N’yi ittifaka katmak büyük bir başarı. “Hemedti”, tüm Sudanlılar için laik ve demokratik bir devlet kurma gerekliliğine dair net mesajlar veriyor.

Sudan: Afrika Barışının Çatlakları ve Zorlukları

Afrika Birliği çatısı altında kurulan Barış ve Güvenlik Mimarisi (APSA), krizleri önlemek, yönetmek ve çözmek üzere 2002 Protokolü ile Barış ve Güvenlik Konseyi’ne; Uzman Paneli ve Kıta Hızlı Müdahale Gücü’ne görev yükler. Aynı zamanda IGAD (Doğu Afrika), ECOWAS (Batı Afrika) ve ECCAS (Orta Afrika) bölgesel yapıları aracılığıyla ara buluculuk, barış koruma ve hedefe yönelik yaptırımlar devreye girer.

Erken uyarı sistemleri, yerelden derlenen verilerle çalışır; diplomasi önleyici misyonlar, yuvarlak masa toplantıları ve kademeli yaptırımlar—ambargolar, mal varlığı dondurmalar, seyahat yasakları—müzakereye geri dönmeyi teşvik eder.

Ancak Sudan’daki çatışma, bu mekanizmaların sınırlarını gözler önüne seriyor. Ekim 2021 darbesiyle sivillerin tasfiyesi, geçiş kurumlarının siyasallaşmasını; HDK’nin orduya entegrasyonunun başarısız olması ise APSA’nın güvenlik sektörü reformu taahhüdündeki eksikleri ortaya koyuyor. IGAD’ın generallerin ayrışması sonrası koordinasyon zaafı, bölgesel arabuluculuğun çöküşüne; Nisan 2025 paralel hükümetinin kuruluşu ise toprak ve kurumsal parçalanmaya yol açtı.

Sonuç

Etkili bir barış için, rakip silahlı kuvvetlerin birleşmesini zorunlu kılacak bağışlayıcı bir çerçeve, net bir takvim ve bağımsız uluslararası denetim şart. Bölgesel erken uyarı merkezlerinin özerk analistler ve uydu-topluluk tabanlı veri toplama araçlarıyla sürdürülebilir finansmanı elzemdir. Yaptırımlar, anlaşma ihlallerine otomatik eşik mekanizmalarıyla bağlanarak güvenilirliğini korumalı. Toplumun tüm kesimleri—sivil toplum, kadın ve gençlik örgütleri—barış süreçlerine dâhil edilerek anlaşmaların yalnızca askeri ve siyaset elitlerinin ötesine taşınması sağlanmalı.

Afrika’da kalıcı barış; APSA ile bölgesel yapıların operasyonel iş birliği, güvenlik sektörü reformunun pekiştirilmesi ve her kesimin barışa katılımıyla mümkün olacaktır.

Kaynakça

·        Armed Conflict Location & Event Data Project (ACLED). 2025. Conflict Watchlist 2025: Sudan. Erişim: 11 Temmuz 2025.

·        United Nations High Commissioner for Refugees (UNHCR). 2025. Sudan emergency. UNHCR Data Portal. Erişim: 11 Temmuz 2025.

·        United Nations Office for the Coordination of Humanitarian Affairs (OCHA). 3 Temmuz 2025. Cholera outbreak escalates as Sudan health system crumbles. ReliefWeb. Erişim: 11 Temmuz 2025.

·        United Nations Security Council. 8 Mart 2024. Adopting resolution 2724 (2024), Security Council calls for ceasefire in Sudan during Ramadan [Basın bildirisi SC/15615]. UN Press. Erişim: 11 Temmuz 2025.