İnsanlık arasındaki siyasi etkileşimlerin tarihi, birkaç benzersiz ve akılda kalıcı ifadeyi insanlığa sunmuş ve “pan…izm” ifadesi önemli bir yer tutarak son birkaç yüzyılda önemli bir akademik ilgiye erişmiştir. Farklı geçmişlere ve birleştirici nedenlere sahip toplumlar, artık yaygın olan "Pan-" kelimesinin önüne eklenerek varlıklarını dünyaya duyuran farklı amaçlara yönelik hareketler başlatmıştır.
Kavramsal olarak "pan" ön eki, ortak değerlere odaklanan ve "ABD" karşıtı olarak kategorize edilen ve özgürleştirecek bir siyasi gündem peşinde koşan belirli bir grup insan arasında daha geniş bir birlik duygusunu ifade etmekten önce gelmektedir. Pan-gruplar, belirli bir bölgede ırk, etnik köken, din ve toplu ikamet gibi temel kimlikleri temsil eden bir dizi kategoriyi işaret eder. Kıta adı, Afrika'da yaşayanlar kategorisini ifade eden pan ön ekine eklenmiştir.
Pan-Afrikanizm, ulusun siyasi alanına girmiş ve 19. yüzyılın sonlarından beri baskıcı yabancı yöneticilere direnmek için daha geniş bir kıtayı seferber eden lider bir birleştirici güç doğrultusunda yükselmiştir. Kıtada ve ötesindeki Afrika seçkinleri ve önde gelen siyasi liderler, Pan-Afrikanizm'in temel varsayımlarını ve uygulanabilirliğini ortaya koymak için hızla bir araya gelmiştir. Özellikle 1900, 1919, 1921, 1923, 1927 ve 1945 yıllarında dünyanın farklı yerlerinde pan-Afrikanizm’e odaklanan ardışık kongreler, ideolojinin ideallerinin şekillenmesinde büyük rol oynamıştır.
Pan-Afrikanizm’in Farklılıkları
Pan-Afrikanizm; Pan-grupların yabancı yöneticilere ve sömürgecilere karşı mücadelede zaten lider bir rol oynadığı daha geniş dünya siyasetine geç katılan bir unsur olmasına rağmen, pan-ideolojilerden dört biçimde farklıdır.
Birincisi Pan-Afrikanizm, modern dünya siyasetinde şimdiye kadar var olan dünya çapındaki en büyük siyasi pan-grubu temsil etmektedir. Tüm kıta, birleştirici siyasi ve ekonomik özlemlerini yönlendiren pan-ideolojiyi kucaklamaktadır. Afrika Birliği, Pan-Afrikanizm fikrine sıkı sıkıya inanan yaklaşık 1,5 milyar nüfusu temsil etmekte olup bu nüfus dünyanın geri kalan kıtalarına yayılmış Afrikalıları da kapsamaktadır. Afrikalıların önemsiz farklılıklarla paylaşma eğiliminde oldukları uygulanabilir bir sosyal gerçeklik varsa, pan-Afrikanizm, bunlardan bir tanesidir.
İkinci sırada pan-Afrikanizm’in, ulusu kıta düzeyinde özgür kılmak için kurulmuş tek pan-grup olarak var olması gelmektedir. Pan-ideoloji, dünya tarihinde Afrikalıların özgürlüğü, eşitliği, kendi kaderini tayin hakkı ve onuru için devasa bir kıtada örgütlü bir mücadeleye öncülük eden tek pan-grup olarak kalmıştır. Örgütlü mücadele, farklı bir cephede de olsa, Afrikalıların daha iyi ekonomik faydalar için entegrasyonunu sağlamak için pan-Afrikanizm'den esinlenerek, bir dizi alt bölgesel örgütün önderliğinde devam etmektedir.
Üçüncü farklılık ise pan-Afrikanizm’in, Afrika'yı sömürgecilerden kurtarmakla ilgili temel özlemlere başarıyla ulaşıldıktan birkaç on yıl sonra nesiller boyu gelişmeye devam etmesidir. İdeoloji, kıtanın kurtuluş gibi bir hedeften ekonomik refah gibi bir başka hedefe geçişine meydan okuyan ideolojik blokları dönüştüren biçimlendirici bir sürecin aşamalarını sürdürmektedir. Pan-Afrikanizm, 2002 yılında Afrika Birliği Örgütü'ndün Afrika Birliği'ne dönüşmesiyle devam etmekte olup temel felsefe olarak karşımıza çıkmaktadır.
Son olarak, pan-ideolojinin ne kadar iyi kurumsallaştırıldığı önem arz etmektedir. Kıtalarda var olan diğer pan-grupların aksine, pan-Afrikanizm, Afrika'da güçlü bir kurumsal varlığa sahiptir. Pan-Afrikanizm duygusu, Haziran 2014 Zirvesi sırasında (Assembly/AU/Dec.529(XXIII)) kıtadaki örgütsel şemsiye tarafından iyi bir şekilde kurumsallaştırılmıştır. Buna göre AfB, Afrikalıların kıtanın ekonomik kalkınmasına ve entegrasyonuna katılımına yardımcı olmak için bir Pan-Afrika Parlamentosu (PAP) kurmuştur.
Pan-Afrikacılık’ta Zorluklar ve Beklentiler
Pan-Afrikanizm, başlangıçta yabancı zalimlere karşı mücadeleleri ilerletmeye yardımcı olmak için tüm Afrika kökenli insanlığın birleşmesini amaçlamıştır. Ama aynı zamanda Afrika ulusunu daha iyi ve sürdürülebilir ekonomik faydalar için birleştirmeyi hedeflemiştir. Ancak buna, ideolojinin karşı karşıya olduğu meydan okumalar ve beklediği olasılık blokları üzerinden bakılmalıdır.
Zorluklardan birinin bir yapı özelliği vardır. Pan-Afrikanizm fikrinin hüküm sürmesine yardımcı olacak hiçbir birim düzeyinde mekanizma yapılandırılmamıştır. Pan-Afrikanizm duygusu, birim düzeyinde kıta düzeyinde olduğundan daha az sarsılmaktadır. Bu durum, kıtadaki umut verici geleceğini tehdit eden duygunun dengesiz varlığını işaret etmektedir. Bağımsız devletler, kendi iç siyasi işlemlerinde pan-Afrikanizmi barındırmak için önemsiz bir katılım göstermektedir. Fikrin kıta düzeyinde daha sağlam olması, pan-Afrikanizmin bireysel devlet kurumlarına entegrasyonunu engellemekte ve kıta düzeyindeki organların güçlü varlığını ve etkili işlevselliğini devre dışı bırakmaktadır.
Sarmallaşan çatışmalar ve yaygın zayıf yönetişim, pan-Afrikanizme meydan okumaya devam etmektedir. Pan-Afrikanizm fikri altında birleşik bir kıta, içeriden başarısız olmaktadır. Kontrolsüz devlet içi ve devletlerarası çatışmalar, milletin içselleştirdiği kardeşlik duygusunu parçalamaktadır. Kıtadaki aktörler, yerel düzeydeki siyasi anlaşmazlıkları ele almak için pan-Afrikacılığın önemini reddettikçe, ideolojinin kıtada yavaş yavaş zemin kaybedebileceği söylenebilir. Öte yandan, bu tür bir hasar, hem ulusal hem de kıtasal düzeylerde sonu gelmeyen kötü yönetişim varlığıyla uzun süredir daha da kötüleşmektedir. Kıtadaki devlet kurumları, yetkilerine göre nispeten kaliteli bir hizmet sunmadıkları için ciddi şekilde eleştirilmektedir. Bu tür bir arıza ne kadar uzun süre devam ederse, pan-Afrikanizm duygusu o kadar anlamsız hale gelecektir. Neticede ulusa en iyi şekilde hizmet edilmesini gerektiren iyi bir yönetişim olmadığında pan-Afrikacılığın önemi nedir?
Bununla birlikte, umutlar pan-Afrikacılığı da çevrelemektedir. Z kuşağı arasında pan-Afrikanizm'e gösterilen eşi benzeri görülmemiş yakınlık düzeyi, ideolojinin dizginsiz sürdürülebilirliğini sağlamaktadır. Afrika'daki ve yurtdışındaki gençler pan-Afrikanizmi doğal karşılamaktadır. Nitekim gençler, Pan-Afrika duyarlılığına giderek artan bir bağlılık göstermekte ve fikrin güçlü varlığını sürdürmesine yardımcı olmak için aktif roller almaktadırlar Genç nesil; bir dizi ulusal, bölgesel, kıtasal ve küresel organizasyonda ortaya çıkan pan-Afrikanizm ideallerini tamamen benimsemeye devam ettikçe, güçlü bir pan-Afrikanizm olasılığı önemli ölçüde umut verici hale gelecektir.
Diğer ümit verici beklenti, Afrika Birliği tarafından kabul edilen ve uygulamaya konulan kurumsal önlemlere dayanmaktadır. Kıtadaki uluslar üstü varlık, örgütsel özlemlerini pan-Afrikacılığın güçlü felsefi temelleri üzerinde sürdürmekte ve kıtanın siyasi ve ekonomik emellerini ele almak için uygulanabilir hedefler belirlemektedir. Gündem 2063, Afrika Birliği'nin genel kalkınma faaliyetlerine liderlik etmeye devam etmekte olup kıtanın yerleşik bir pan-Afrikanizm duygusuna nasıl ulaşmayı planladığının somut bir göstergesi niteliğindedir.
Referanslar;
Pan-Africanism: A Brief History of An Idea In the African World: https://www.jstor.org/stable/24351577
About the African Union: https://au.int/en/overview
The Prospects and Challenges of Pan-Africanism: https://doi.org/10.1093/acrefore/9780190228637.013.718
Institutionalising Pan-Africanism Transforming African Union values and principles into policy and practice: https://www.files.ethz.ch/isn/98931/PAPER143H.pdf
Where Is Pan-Africanism Today? https://republic.com.ng/december-21-january-22/where-is-panafricanism-today/
Comentarios