Abiy hükümeti, Amhara bölgesinde başka bir yeni cephede düzensiz bir silahlı gruba karşı savaşıyor. Bu, Federal hükümetin 2 Kasım 2022'de Güney Afrika'nın Pretoria kentinde Tigray bölgesel hükümeti ile yaptığı barış anlaşmasını sağladı. Çatışma, Kasım ayında sona eren Tigray bölgesindeki yıkıcı iç savaşın ardından geçiş dönemini gölgeleyen son silahlı çatışma olarak tahmin ediliyor. Anlaşma, Pandora'nın kutusunu açarak barış anlaşmasından şiddetle hayal kırıklığına uğrayan iki kilit aktörü açığa çıkardı ve doğası gereği farklı ve küçük ölçekli olsa da başka bir çatışma görme olasılığını ima etti.
Yeni çatışmanın niteliği ve kapsamı
"Bu çatışma neden yaşandı?" sorusuna getirilen açıklama, çatışmanın doğasını anlamamıza yardımcı olur. Kapsamını anlamak için ölçeğini ve etkilerini analiz etmek çok yardımcı olur. Pek çok kişi mevcut çatışma ile Etiyopya hükümetinin yaklaşık bir yıl önce Tigray bölgesine karşı yürüttüğü iç savaş arasında benzerlikler kurma eğilimindeydi. Öyle değil. Basitçe söylemek gerekirse, devam eden çatışmanın doğası, Tigray'deki iç savaştan esasen farklı iki yöne sahiptir.
İdeoloji ilk yönü oluşturur. Devam eden çatışma, savaşan grupların Etiyopya Devleti karşısında sistemik düzeyde birkaç on yıldır sürdürdükleri farklılıklar açısından pekala açıklanabilir. Merkezi hükümet ademi merkeziyetçi bir düzenlemeyi tercih ederken, diğer grup 1991'den önce var olan merkezi üniter bir Etiyopya Devletini savunmakta ve bunun için mücadele etmektedir. İkincisinin federalizm düzenlemesini kabul eden ancak coğrafi temelde önemsiz bir bölümü vardır. Ancak bu, ülkeyi başarısızlığa uğrattı ve çeşitli siyasi toplumların birim düzeyinde kendi kendini yönetme ve ulusal düzeyde adil güç paylaşımı için siyasi haklarını göz ardı etti.
Mevcut Etiyopya hükümeti ve görünüşe göre sosyal temellerini yansıtan siyasi kimliklere sahip olan bir dizi siyasi güç, teoride kurucu bölgesel devletlerin bir arada tuttuğu ve merkezi bir hükümet oluşturduğu Federal bir Etiyopya Devleti vizyonunu sürdürmektedir. Bu, 1991 sonrası federal düzenlemeyi Etiyopya'nın birleşik bir ülke olarak varlığına bir tehdit olarak algılayan diğer grup tarafından kabul edilmedi.
Etiyopya Devleti'nin bu tartışmalı vizyonlarının ardındaki silahlı çatışma yeni değil. Üniter kamp, 1991'den önce ve sonra birkaç kez tekrarlanan bir yenilgiye uğradı. Abiy hükümeti Nisan 2018'de göreve geldikten sonra grup silahsızlandı ve şiddet içermeyen siyaset izlemek için Eritre, Avrupa ve ABD'den eve dönmesine izin verildi. Grup şimdi kendisini 'Fanno' adı altında yeniden örgütledi, silah aldı ve Abiy hükümetini devirmeyi ve anayasal olarak güvence altına alınan federal düzenlemeyi ortadan kaldırmayı amaçlayan sınırlı cephelerde şiddete yeniden başladı.
Ekonomik çıkar ikinci sırada gelir. Devam eden çatışmayı kuşatan kızgınlığın ekonomik yönü, anayasanın Batı Tigray'ın bir parçası olarak tanıdığı Welqait-Tsegede adlı toprak parçasına bağlandı. Bölge, Etiyopya'nın başlıca ihraç ürünlerini oluşturan büyük miktarda Susam yetiştiren tarımsal faaliyetleriyle öne çıkıyor. Kasım 2020'de iç savaş alevlenirken, bölgedeki milisler avantaj sağladı ve bölgeyi kontrol etti ve mülkiyeti Tigrian olmayan birkaç işadamına devretti. Federal hükümet, arazinin son kontrolünü henüz yasal olarak tanımadı ve aslında izlenen resmi yaklaşım, tartışmanın anayasal yollarla çözüldüğünü vurguladı.
Devam eden çatışmanın kapsamı büyük ölçüde sınırlandırılmıştır ve geniş Amhara bölgesi içinde oldukça sınırlı alanları etkilemektedir. Gojam bölgesi, düzensiz silahlı kuvvetlerin kalesini koruduğu merkez üssü olmaya devam etmiştir.
Çatışmanın anlık nedenleri
Art arda meydana gelen iki hayati olay, çatışmanın patlamasına neden oldu.
İlk tetikleme noktası, Etiyopya hükümeti ile Tigray bölgesel hükümeti arasında imzalanan barış anlaşmasıyla ilgilidir. Grup, Pretoria barış anlaşmasını kesin olarak reddetti. Bu görünüşte iki nedenden dolayı haklı gösterildi. İlk neden, imzalanan anlaşmanın ilk etapta yapılmaması gerektiğine işaret etti. Bunun nedeni, çatışmanın Tigrian silahlı kuvvetlerini siyasi bir aktör olarak yenmek ve tamamen ortadan kaldırmak için genişletilebileceğini iddia ettiler. Müzakere, yıkıcı iç savaşı çözmek için hiçbir zaman bir seçenek olmadı, çünkü savaşın Etiyopya hükümetini de içeren hizalı gücün mutlak zaferiyle sonuçlanabileceğini savundular.
İkinci faktör, Abiy hükümeti tarafından Pretoria barış anlaşmasının ardından bir zamanlar hükümetle birlikte savaşan özel ve düzensiz silahlı kuvvetlerin feshedilmesi için verilen katı emirdir. Emir, tüm bölge devletlerine ya bu güçleri Ulusal Savunma Gücü'ne entegre etmeleri ya da toplumlara yeniden entegre olmalarına ve sivil hayata öncülük etmelerine izin vermeleri için gönderildi. Ancak talimat, Amhara bölgesinde aktif olarak faaliyet gösteren düzensiz silahlı kuvvetleri hedef alan tek bir saldırı olarak algılandı.
Kuvvetlerin önemli bir kısmı teklifleri kabul ederek ya Ulusal Ordu'ya katıldı ya da sivil hayata geçti, diğer bir kısmı ise teklifi reddederek ormanlarda saklandı. Kısa süre sonra yeniden organize olan güçler yakın şehirlere geri döndü ve bölgede devam eden çatışmanın başlangıcını işaret eden saldırılar başlattı.
Gelişen olayları ve şu anki durumu kronikleştirmek
Hem Federal hem de Bölgesel hükümetler, bir grup silahlı kuvvetin fesih kararını reddetmesi ve saklanmaya başlaması nedeniyle uzun süre şiddetin alevlenebileceği konusunda tetikte kaldı. Çatışmaların önlenebilmesi için tırmanan siyasi krizin ele alınmasına yönelik çabalar sarf edilmiştir. İki aydan biraz daha uzun bir süre önce bir günün sabahında yaşananlar her şeyin altüst olduğunu ortaya koydu.
Federal hükümet 3 Ağustos'ta bölgesel hükümetten ülkenin anayasasına atıfta bulunarak uygun ve acil eylemler talep eden bir mektup aldı. Ek yardım çağrısı, düzensiz silahlı grubun bölgenin sınırlı kapasitesi ve mevcut kolluk kuvvetleri ile kontrol edilemez hale geldiği gerçeğinin altını çiziyordu.
Bu talep üzerine Federal Hükümet altı aylık olağanüstü hal ilan etti, güçlerini seferber etti ve bölgenin az sayıda ve en çok etkilenen bölgelerinde kötüleşen durumu yatıştırmak için çeşitli önlemler aldı. İnternet kesintisi başladı, Bahir Dar'a ve Bahir Dar'dan hava ve kara ulaşımı kesintiye uğradı ve bu kriz dönemi boyunca bölgeyi yöneten bir komuta merkezi kuruldu. Düzeni ve barışı yeniden tesis etmeyi amaçlayan operasyonlar o hafta içinde başlatıldı.
9 Ağustos'ta Etiyopya askeri gücü kilit kasabalardaki milisleri geri püskürttü ve ertesi gün bölgenin başkenti Bahir Dar'a kesintiye uğrayan uçuşların yeniden başladığını duyurdu. Bahir Dar çevresindeki etkilenen şehirleri ve kırsal alanları istikrara kavuşturmaya yönelik çeşitli çabalardan iki hafta sonra Bölgesel devlet, yeni bir liderliğe sahip yeni bir hükümetle ortaya çıktı.
25 Ağustos'ta bölge konseyi Yilikal Kefale'nin istifasını onayladı ve şu anda Federal güçlerin tam kontrolü altında olan Bahir Dar'da düzenlenen bir oturumda Arega Kebede'yi bölge başkanı olarak seçti. Merkezi hükümetin güçlü ve çok yönlü desteğini alan yeni liderlik, Gojam Bölgesi gibi bölgelerdeki çatışmaları kontrol altına almayı başardı. İsyana karşı güçlü bir şekilde meydan okuyan bölgenin geri kalan bölgeleri, son iki ay boyunca büyük ölçüde sakin ve etkilenmeden kalmayı başardı ve bu da önümüzdeki kısa bir süre içinde tüm bölgede olası bir normale dönüş olasılığını gösteriyor.