Yunanlı tarihçi Herodot, eski Mısırlıların topraklarının "onlara nehir tarafından hediye edildiğini" yazdığında, suları dünyanın en eski büyük uygarlıklarından birinin yükselişi için gerekli olan Nil'e atıfta bulunuyordu. Doğu-orta Afrika'dan kuzeye doğru akan Nil, eski Mısır'a sulama için verimli toprak ve su ve ayrıca inşaat projeleri için malzeme taşıma aracı sağladı. Hayati suları, şehirlerin bir çölün ortasında filizlenmesini sağladı. Modern Mısır devleti bunu hidropolitik çarpıtmaya tabi tutsa da Nil Nehri, günümüzde sadece Kahire için değil Afrika’nın önemli bir kısmının sosyal ve ekonomik hayatının devamlılığı bakımdan hayati bir kaynağıdır.
Nil Havzası, Afrika kıtasının yaklaşık yüzde 10'una tekabül eden ve Afrika nüfusunun yaklaşık yüzde 20'sini barındıran takriben 3,2 milyon kilometrekarelik bir alanı kaplamaktadır. Nil, 6.695 km uzunluğu ile dünyanın en uzun nehridir. İki ana kolu vardır: 1) Doğu Afrika'nın Ekvator Platosu'ndan kaynaklanan ve ana akıntıları Victoria Gölü'ne akan Beyaz Nil ve 2) kaynağı Etiyopya yaylalarında olan Mavi Nil. Diğer önemli kollar, her ikisi de Etiyopya yaylalarından kaynaklanan Tekeze-Atbara ve Baro-Akobbo-Sobat'tır. 66.700 kilometrekarelik yüzölçümü ile Victoria Gölü, Kuzey Amerika'daki Superior Gölü'nden sonra dünyanın en büyük ikinci tatlı su gölüdür. Nehri on bir ülke paylaşıyor: Burundi, Demokratik Kongo Cumhuriyeti, Mısır, Eritre, Etiyopya, Kenya, Ruanda, Sudan, Güney Sudan, Tanzanya Birleşik Cumhuriyeti ve Uganda. Nil Havzası yaklaşık 257 milyon kişiye ev sahipliği yaparken, on bir kıyıdaş devlette yaklaşık 487 milyon kişi yaşıyor. Nil suları, Nil Havzası devletlerinin sosyo-ekonomik gelişiminde hayati bir rol oynamaktadır. Tarım ve balıkçılık, çoğu Nil kıyıdaşında baskın ekonomik sektörlerdir. Bir bakıma Nil, Afrika’nın yaşam kaynaklarının başından gelmektedir.
Nil Havzası’nda Tarımın Önemi
Tarım sektörü, hayvancılık ve balıkçılık da dahil tüm Nil için büyük önem taşımaktadır. GSYİH'ya katkı açısından havza ülkeleri (%12 ile %43), istihdam (işgücünün %32 ila %94'ü arasında) ve gıda üretimi doğrudan veya dolaylı Nil Nehri’nin oluşturduğu ekonomik sistemden etkilenmektedir. Ayrıca nehir hem kırsal hem de kentsel alanlarda tarımsal sanayi sektörünü ayakta tutmakta ve tarım dışı faaliyetlerin büyümesine katkı sağlamaktadır. Bölgesel tarım ürünleri ticareti yoluyla entegrasyon yüzde 60'ın üzerinde dir. Bölgedeki yoksul hanelerin bir kısmı geçimlerini temel olarak tarımdan elde etmektedir. Nil Nehri, bu haneler için tarımsal verimliliğin artırılması ve ticaret, geliri artırmanın en iyi yolunu sunarak, yeterli gıda tüketimi ve hayatta kalmak için gerekli şartları oluşturmaktadır. Tüm bunlarla birlikte tarım, Nil Havzasında en büyük su tüketicisidir. Sulu tarım için toplam çekim, toplam suyun yüzde 78'ini oluşturuyor. Gıda talebi ve dolayısıyla tarıma olan talep, nüfus artışıyla birlikte artmaktadır, Bu nedenle, su konusundaki rekabet tarım ve su gibi diğer kullanımlar için, örneğin evsel tedarik için, endüstriyel süreçlerin ve ekosistem ihtiyaçlarının artmasıyla önümüzdeki yıllarda yoğunlaşması bekleniyor. Bu konuda Nil Havzası’nda tarımsal sistemlerin yeniden gözden geçirilmesini elzem kılıyor.
Nil Havzası’nda Balıkçılık
Nil Havzası’ndaki nehir ve göl balıkçılığı önemli bir protein kaynağı olduğu kadar gelecekte bazı havza devletlerine döviz girdisi bakımından fırsat sağlayabilir. Nil Havzası’nda balıkçılık yerleşik, ihracata yönelik de olmak üzere oldukça çeşitlidir. Nil Nehri kaynaklarından denize döküldüğü yere kadar çevresinde yaşayan milyonlarca insanın günlük geçim ve besin kaynağıdır. Bunun yanı sıra endüstriyel bakımdan da ülkeler için önemli gelir kapılarından biridir. Balıkçılık açısından önemli bölge ve alanlar Victoria Gölü'nde Nil levrek balıkçılığı; geleneksel balıkçılık yoluyla sulak alanlarda ve büyük ve küçük su kütlelerinde; küçük ölçekli balık havuzlarında balık üretimine Ekvator Gölleri bölgesinde ve Güney ve Kuzey Sudan’da bulunmaktadır. Nil ülkelerindeki balık üretiminin şu şekilde olduğu tahmin edilmektedir: 1,8 milyon ton/yıl, bunun üçte ikisi yakalama tarafından sağlanıyor balıkçılık ve üçte biri balık yetiştiriciliğinden elde ediliyor. Nil Havzası’nın en önemli balık üreten ülkeleri Mısır, Sudan, Uganda, Tanzanya ve Kenya'dır. Tarımda olduğu gibi balıkçılık sektöründe de bazı risk söz konusudur. Bunların başında gelişigüzel yapılan barajlar ve hidroelektrik santralleri bölge insanının besin ve geçim kaynağı konusunda sıkıntılara sebebiyet verebilir. Tüm bunlara iklim değişikliği ve kuraklığın da eklenmesi bölge ülkeleri açısından kırsaldan kentlere göçü hızlandırabilecek hususlar arasındadır.
Yeni trend: Organik tarım
Organik tarım ürünleri, bölgedeki çiftçiler için gelişmekte olan bir niş pazardır. Nil Havzası ülkeleri, tarım ürünlerinden kazançlarını artırmak organik tarıma yatırım yapmaya başlamıştır. Organik tarım, tarımın bir biçimidir; ürün rotasyonu, yeşil gübre, kompost gibi tekniklere dayanır. Organik tarımda gübre kullanılır ve ancak sentetik gübrelerin kullanımını hariç tutar veya sınırlandırır. Organik tarımın Nil Havzası’nda yaygınlaşması çevresel felaket ve kirlenmelerin önüne geçebilecek yegâne unsurlardandır. İklim değişikliğinin de etkilerini azaltabilecek ve Nil sularını kirletebilecek tarımsal faaliyetleri engelleyeceği öngörülüyor.
Nil Havzasında faaliyet gösteren çiftçiler yüksek maliyet nedeniyle üretim sistemleri, organik tarım ve zirai kimyasal yerine organik gübrelerin kullanımında henüz yeterli kapasiteye ulaşamamış durumda. Buna rağmen, Havzada çiftçiler tarafından çeşitli organik ürünler üretilmektedir. Bu ürünler; muz, kahve, kakao, çay, meyve, pamuk, susam, tahıllar, yağlar, kuruyemişler, bal, sebzeler ve şekerdir. Mevcut bilgiler Nil Havzası ülkelerinde organik tarımla uğraşan çiftçiler hakkında şu rakamları elde etmememizi sağlıyor: 2007'de Uganda'nın 60.000 çiftçi ile tahmini 250.000 hektarı vardı. Sertifikalı organik üretim altında Kenya, 35.000 ile 181.500 hektara sahiptir. Tanzanya 55.000 çiftçi ile 85.000 hektara sahiptir ve Etiyopya 148.812 çiftçi ile 150.000 hektara sahiptir.
Organik tarımla ilgilenen çiftçilerin karşılaştığı zorluklar bu tür tarımın Nil Havzası’nda yaygınlaşmasına engel teşkil etmektedir. Organik çiftçilerin karşılaştığı zorluklar arasında güçlü yabani otlar, düşük toprak verimliliği, belirsiz su mevcudiyeti, yüksek uluslararası teftiş ve sertifikasyon, sürekli olarak artan hacimleri karşılamak için organik tarım için piyasa siparişleri ve sınırlı yayım hizmetleri gelmektedir.
Nil Nehri’ne yönelik riskler
Tüm ekonomik potansiyeline ve doğal kaynaklarına rağmen, Nil Havzası su kıtlığı ve ekosistemlerinin bozulması nedeniyle tehdit altındadır. Nehir akışının yüzde 86'sının kaynaklandığı Etiyopya havzalarından her yıl 200 milyon tona kadar üst toprağın erozyona uğradığı tahmin ediliyor. Bu bölge tarımı bakımından önemli riskleri beraberinde getiriyor. Delta bölgesinin akış aşağısında, Nil'e tuzlu su sızması da ciddi bir sorundur.
Bu büyük toprak erozyonu, rezervuarların ömrünü kısaltarak, sulama kanallarının siltasyonunu artırarak ve hidroelektrik altyapısına zarar vererek ekonomik kayıplara yol açmıştır. Orta kesimdeki hayati sulak alanlar da küçülüyor; yine de hidrolojik dengeyi ve nehir akışını düzenlemede, nesli tükenmekte olan flora ve faunaya ev sahipliği yapmada ve yerel topluluklara çevresel hizmetler sağlamada esastır.