Giriş
2022 yılında Birleşmiş Milletler'in en az gelişmiş ülkeler listesinde yer alan 46 ülkeden 33'ü Afrika'daydı ve bu kıtanın %61'ini kapsıyordu. Veriler, bu rakamın geçtiğimiz birkaç on yıl boyunca nispeten değişmeden devam ettiğini ve Afrika'nın kronik sosyal sorunları ele alma konusundaki sürekli başarısızlığını göstermektedir.
Siyaset, sosyal sorunlara çözüm teşkil eden araçlar olan sosyal politikaların geliştirilmesine ve hayata geçirilmesine hem yardımcı olmakta hem de engel olmaktadır. Acil sosyal sorunlara yanıt vermeyi amaçlayan politikaların tümü, siyasi açıdan istikrarlı bir hükümette tasarlanır. Belirli bir siyasi toplum ne kadar uzun süre siyasi istikrara sahip olursa, hafifletici çözümlerin hayata geçme şansı da o kadar artar. Çatışmalarla boğuşan bir hükümet öncelikle, genellikle kavgacı bir grubun kliklerini içeren güç mücadelesi sorunlarıyla ilgilenir. Savaşan bir grubun çatışması ne kadar uzun sürerse, toplum da o kadar uzun süre karışıklık yaşamaya mahkumdur.
Bu nedenle Afrika'nın siyasi istikrarsızlığı, diğerlerinin yanı sıra, kıtanın sosyal politikalarının bitmek bilmeyen başarısızlıklarını da açıklamaktadır. Bağımsızlık sonrası Afrika ulusu, kronik sorunlara çare bulmayı amaçlayan sosyal politikalara ilişkin siyasetten gerçekten nasıl etkileniyor?
Afrika Siyasetinin Sosyal Politikaları Etkileyen Görünümü
Kıtanın sömürgeciliğin fiziksel prangalarından kurtulmasından bu yana geçen on yıllar boyunca Afrika siyaseti umut vaat etmeyen bir görünüm sergilemiştir. 1960'larda Avrupa'nın baskıcı egemenliğinden kolektif kurtuluş dalgası, Botsvana gibi birkaç istisna dışında, ivmeyi anlamlı ve sürdürülebilir bir barışa ve iç ve bölgesel siyasette değişime dönüştürmekte yetersiz kaldı. Afrika, özgürlükten siyasi durgunluğa başarısız dönüşümüyle tanıştı. Seçilmiş birkaç baskın özellik, Afrika siyasetine musallat olan bu durumu açıklamaktadır.
Sonsuza dek süren savaşlar
Küresel çapta 110'dan fazla silahlı çatışmayı izleyen bir platform olan Cenevre Akademisi'ne göre, 2022 itibariyle Afrika 35'ten fazla silahlı çatışmaya ev sahipliği yapıyor. Afrika'da sömürgeciliğin sona ermesi hiç bitmeyen çatışmalar dönemini başlattı. Bağımsızlık sonrası Afrika siyasi alanına bitmek bilmeyen savaşlar hakim. Afrika'nın çatışmaları devam ediyor. Kıtanın sonsuza dek sürecek savaşları, Orta Afrika cehenneminden Nijerya'nın petrol zengini ve Afrika kıtasının en büyük su topraklarını oluşturan bölgesinin isyan yüklü derelerine kadar uzanıyor. Kıtanın diğer köşeleri de farklı değil ve Afrika ülkelerinin büyük bir kısmının ya aktif çatışmalara ev sahipliği yaptığı ya da barış ve savaşın olmadığı bir siyasi atmosferde olduğu izlenimini veriyor. Yaygın savaşlar on yıllar boyunca milyonlarca Afrikalının hayatını kaybetmesine yol açmış ve sosyal politikaları engellemeye devam etmiştir.
Demokrasi tatbikatı eksikliği
Afrika'nın çoğu ülkesi nominal olarak demokratiktir ve bu durum büyük ölçüde Samuel Huntington'ın demokrasi dalgaları teorisini yansıtan 1990'lardaki üçüncü demokrasi dalgasından kaynaklanmaktadır. Örneğin anayasa mahkemeleri ve seçim komisyonları gibi önde gelen demokratik kurumların kıtada kök saldığı bilinmektedir. Bununla birlikte, Afrobarometer 2023'e göre, bu sadece kağıt üzerinde geçerli ve daha az Afrikalı kıtanın demokratik olduğunu düşünüyor ve demokrasiden memnuniyet daha da düşük ve daha hızlı düşmeye devam ediyor. Afrika'nın sağlıklı bir demokratik uygulamadan yoksun olmasından kaynaklanan zayıflatıcı sorunu, Afrikalı liderlerin değişmeyen geleneği olan, Afrika'nın demokrasiyi uygulamasına yardımcı olmaktan ziyade sonsuza kadar iktidarda kalma kaygısı ile açıklanabilir. Son yıllarda Afrika'da anayasaya aykırı hükümet değişikliklerinin ve 2020'de başlayan darbe dalgasının yeniden ortaya çıktığına dair endişeler endişe verici bir şekilde artmaktadır. Afrika'da demokrasinin kurumsallaşmasında somut ilerlemeler kaydedilmiş olsa da kurumların demokrasiyi destekleme açısından işlevselliği, iç siyasete ilişkin engelleyici faktörlerle karşılaşmaya devam etmektedir. Konsolide demokratik uygulamaların olmadığı yerlerde, sosyal politikalar daha alt sıralarda yer almaya devam etmekte ve bu da yerleşik sosyal sorunların devam etmesine neden olmaktadır.
Sağlıklı işbirliği eksikliği
Afrika, kurulan işbirliği platformlarının sayısı ile bunların anlamlı bir şekilde işlerlik kazanması arasında giderek genişleyen bir uçuruma tanık olmaktadır. Afrika devletleri, çoklu bölgesel ve kıtasal işbirliği platformları aracılığıyla giderek daha fazla birbirine bağlanmaktadır. Bu bağlantı yapıları teorik olarak belirli bir devletin diğerine kesintisiz bir şekilde ulaşmasına ve işbirliği yapmasına hizmet edebilir. Ancak asıl soru, Afrika devletlerinin çoğalan bağlantılarının sosyal politikaların hayata geçirilmesine yardımcı olacak sağlam bir işbirliğiyle nasıl sonuçlandığıdır.
Analistler, Afrika'nın genel bağlantı platformlarını, zayıf işbirliği ve verimsiz koordinasyon seviyeleri ile kurumsal kakofoni olarak anlama konusunda birleşmektedir. Uzmanların işaret ettiği üç önemli faktör bunu açıklıyor.
İlk ve en önemlisi, işbirliğinin liderliğin doğasına ve bireysel düzeye büyük ölçüde bağlı olduğu iddiasıdır. İşbirlikleri, işbirliği yapan devletleri ortaklaşa etkileyen vahim zorluklara yanıt verme ihtiyacından ziyade büyük ölçüde liderlerin siyasi koşullarının niteliğine bağlı olarak gelişebilir ve sona erebilir.
İkinci olarak ulusal ve bölgesel tutarlılık eksikliği gelmektedir. Sınırları paylaşan Afrika devletlerinin aynı zamanda kendi bölgelerine özgü sosyal sorunları da paylaştığı gerçeği göz önüne alındığında, ulusal ve bölgesel düzeylerde tutarlılık en çok ihmal edilen husus olmaya devam etmektedir. Belirli bir sosyal sorunun ulusal ve bölgesel açıdan ele alınması, ortak ve anlamlı bir çözüme giden güçlü bir işbirliği duygusu anlamına gelecektir.
Üçüncü faktör ise kıtanın süregelen kırılganlığı ile ilgilidir. Bu da dış desteklere olan aşırı bağımlılıktır. Avrupa devletleri ve diğer uluslararası aktörler, Afrika ülkelerinin tasarladığı kendi kendine işbirliği platformlarında ve faaliyetlerinde merkezi konumlara sahip. Bu durum, kıtanın sosyal politikalarının esasen Batı'dan gelen dış desteklerle tanımlandığı ölçüde önemli hale gelmiştir. Afrika'nın sosyal politikalarının sahada bir değişim yaratıp yaratamayacağı, Afrika'nın sosyal sorunlarını ikincil gören çıkarlarla yüklü ve etkisiz olan yurtdışından gelen desteğe büyük ölçüde güvenmeyi gerektirmektedir.
Sonuç
Afrika'nın etkisiz sosyal politikalar karşısındaki birincil sorunu politiktir. Kıtanın sürekli karmaşıklaşan ve zayıf siyaseti sosyal politikaları engellemektedir. Rakamlar, Afrika siyasetinin sosyal politikalar üzerindeki yıkıcı etkilerinin altını çizmektedir. Devlet, kalkınma gündeminin merkezinde yer alır ve bu da devlete, toplumunun karşılaştığı zorlukları ele almak için sosyal politikalar geliştirerek çabaları koordine etmede öncü bir rol verir. Kıtanın siyaseti ne kadar sağlıklı olursa, geniş kapsamlı sosyal sorunları ele almak üzere tasarlanan sosyal politikalar da o kadar işlevsel olacaktır.
Afrika kıtasında, müreffeh ve gelişen Botsvana'nın övgüyle bahsedilebileceği örnek bir model de yok değildir. Botsvana, ülkeyi Afrika'da önde gelen bir refah devleti haline getiren sosyal politika katmanlarının geliştirilmesi ve uygulanmasında öncülerden biridir. Botsvana'nın sosyal politikalar alanındaki başarısı, Gaberones'in bağımsızlıktan sonra 1960'lardan bu yana sürdürdüğü işlevsel politikaların sonucudur.