Türkiye-Senegal ilişkilerinin evrimi: bir geçit olarak Senegal ve Türkiye'nin Sahra altı Afrika'daki ekonomik genişlemesinin örneği
Türkiye, 2000'li yılların başından bu yana Afrika'da derin ve hızlı bir diplomatik ve ekonomik genişleme kazanmıştır. Bu orta ölçekli güç, Afrika'da etkili bir devlet haline gelmiştir ve farklı birçok amaç ile büyük bir görünürlüğe sahiptir. 1998 yılında İsmail Cem'in "Afrika'ya açılma" planından yola çıkarak, Türkiye'nin Afrika'ya yönelik diplomatik atılımı, Senegal başta olmak üzere birçok Afrika ülkesiyle Türk işbirliğinin seviyesini gözlemlediğimizde başarılı olmaya başladı.
Senegal, Türk dış politika yapıcılarının gözünde, özellikle ülkeyi üç kez Cumhurbaşkanı olarak ziyaret eden Recep Tayyip Erdoğan için giderek daha önemli hale geliyor. Bu iki ülke arasındaki işbirliği son on yılda önemli ölçüde güçlendirilmiştir. Türkiye, Erdoğan'ın Ocak 2020'de Senegal'e yaptığı son ziyaretinde Macky Sall tarafından vurgulandığı gibi, Senegal'in en önemli ortaklarından biri haline gelmektedir[1]. Karşılıklı ticarette 400 milyon dolara ulaşan ve 2025'te bu rakamı bir milyar dolara yükseltmeyi hedefleyen bu iki ülkenin özellikle “Plan Senegal Emergent”’na dahil olmaları, aralarındaki ilişkilerin boyutunun dikkat çekici bir sembolüdür. Birçok Türk şirketi de halihazırda Senegal'de temsil edilmektedir.
İki ülke arasındaki işbirliğinin tarihi ekseni ve kültürel temelleri ile Senegal'de Türkiye’nin gerçekleştirdikleri üzerinden iktisadi işbirliğinin gelişimi konularına odaklanacak olan makale, Türkiye-Senegal ilişkilerinin tekamülünü ve farklı alanlarda atılabilecek adımları ve işbirliği faaliyetlerini tahlil etmeyi amaçlamaktadır.
İki ülke arasındaki işbirliğinin tarihi ekseni ve kültürel temelleri
Türkiye, Ahmet Davutoğlu'nun vurguladığı gibi uluslararası bir diplomatik ağ kurmak için tarihi, kültürel ve coğrafi derinliklerinden yararlanıyor. Türkiye eski Başbakanı ve Dışişleri Bakanı “StratejikDerinlik” kitabında, Türkiye'nin tarihine ve medeniyetler kavşağındaki coğrafi konumuna dayanan yeni bir coğrafi tasavvur gücü ile proaktif diplomasi inşa edebileceğini açıklamaktadır.
Osmanlı mirası, Avrupalılaşması ve İslami kültürel kimliği ile Türkiye, yalnızca kendi bölgesinde değil, Afrika'da da yumuşak bir güç potansiyeli kazanmıştır. Özellikle Sahra altı Afrika'da Ankara, Afrika'daki iktisadi, siyasi ve diplomatik varlığını geliştirmesine imkan veren proaktif diplomasi geliştirdi. Medeniyet ve siyasetteki benzerlikler özellikle Senegal’le işbirliğinin güçlendirilmesini etkilemiştir. Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, Ocak 2020'de Dakar'a yaptığı ziyarette, iki ülke arasındaki "tarihi ve kültürel bağları" hatırlatıp "ortak geçmişimizden ilham alarak birlikte bir gelecek inşa etmek istiyoruz" demişti[2]. Gerçekten de Senegal ile Türkiye İslam kültürünü, tarihi demokrasilerini ve bir şekilde batılılaşmalarını paylaşmaktadırlar.
Türkiye'nin Sahra altı Afrika'daki diplomatik genişlemesinin ana kapılarından biri olarak düşünülebilecek Batı Afrika ülkesi Senegal, 1963'ten bu yana Afrika'daki ilk Türk diplomatik temsilciliklerinden birine ev sahipliği yapmaktadır. Yani iki ülke arasındaki işbirliği Senegal’in ve birçok Batı Afrika ülkesinin bağımsızlık kazanmasından üç yıl sonra başladı[3].
Türkiye ile Senegal arasındaki iktisadi işbirliği bu on yılda gerçekten önem kazanmaya başlamış olsa bile, daha önce de bazı ikili işbirliği çerçeveleri vardı. Türkiye-Senegal Ticaret, İktisadi ve Teknik İşbirliği Anlaşması 1992 yılında imzalanmıştır[4]. Bu anlaşma ile sağlanan Karma Ekonomi Komisyonu (KEK) ilk toplantısı Aralık 2006'da Ankara'da düzenlendi. O zamandan beri, bu İşbirliği Platformu üç kez daha düzenlendi[5]. KEK'in son toplantısı, Türkiye Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu ile o zamanki Senegalli mevkidaşı Abdoulaye Daouda Diallo arasında Eylül 2017'de gerçekleştirildi. KEK'in her toplantısı, iki ülke arasında imzalanan ve ekonomik ilişkilerini güçlendiren ticari bir mutabakatla sonuçlandı.
Ayrıca, Türk işbirliği ve Koordinasyon Ajansı'nın (TİKA) Batı Afrika'daki ilk ofisi 2007 yılında Dakar'da faaliyete geçti. Profesör Oumar Ba, Türkiye ve Senegal'in 1969'dan bu yana İslam işbirliğinin örgütlenmesini çok taraflı bir işbirliği zemini olarak paylaştığını ve onlara “işbirliği için ayrıcalıklı bir çerçeve” sağladığını ifade etmektedir[6].
Bu temel çerçeveler, Türkiye ile Senegal arasındaki ilişkiye, bu on yılda Senegal'de Türkiye'nin birçok iktisadi ve teknik başarısını ortaya çıkaran geniş bir işbirliği demeti oluşturmaktadır.
Türkiye ve Senegal arasındaki işbirliğinin başarılı neticeleri
Yukarıda belirtildiği gibi, Türkiye ile Senegal arasındaki karşılıklı ticaret 2018 yılında 400 milyon dolara ulaştı. Erdoğan'ın Dakar'a yaptığı üç ziyaret, Türk ekonomik diplomasisinin her seferinde yeni sonuçlar elde etmesine ve her şeyden önce Senegal'deki Türk işletmelerinin varlığını artırmasına imkan sağladı. Ocak 2020 ziyareti sırasında Erdoğan, Senegalli mevkidaşı ile eğitim, yardım uygulaması, afet yönetimi, spor ve diaspora ilgili konularda işbirliği konusunda anlaşmalar imzaladı[7]. Türk işadamları ve yetkilileri ile Senegalli meslektaşları arasındaki görüşmeler, inşaat, enerji, demir-çelik, otomotiv yedek parçaları ve gıda işleme alanlarında birçok anlaşmanın yapılmasına imkan sağladı.
Senegal’e ait altyapı projelerinin en büyük kısmı son on yılda Türk firmaları tarafından gerçekleştirildi. Türk firmalarıyla 750 milyon dolar değerinde 29 proje imzalandı. Türk inşaat şirketlerinin Dakar Arena Stadyumu, Dakar Expo Center, Abdou Diouf Dakar Uluslararası Konferans Merkezi; ve Blaise Diagne Uluslararası Havaalanı'nı gibi çeşitli altyapı projelerinde adı geçti.
Türk inşaatçılar ayrıca 2026 yılında Senegal'in ev sahipliği yapacağı yaz Gençlik Olimpiyatları için bir olimpiyat havuzu ve 50 bin kişilik bir stadyum inşa ediyorlar. Ayrıca, Ekim 2018'de Dakar'da düzenlenen 2. Türkiye-Afrika İktisat ve İş Forumu sırasında, bir Türk inşaat şirketi, Senegal Maden ve Jeoloji Bakanlığı ile 2 milyar dolarlık demir-çelik yatırım anlaşması imzaladı[8] .
Yine bir Türk inşaat grubunun adı 2016 yılında bir Senegalli ve bir Fransız şirketle birlikte bir demiryolu projesi ile TER (Mahalli Hızlı Tren) projesinde zikredilmiştir. 14 istasyona sahip olacak hatta trenler saatte 160 kilometre azami ulaşarak seyahat edebilecek ve günde yaklaşık 115 bin yolcu taşıyabilecektir[9].
Türkiye-Senegal arasındaki işbirliğinin büyük iktisadi ve ticari hedefleri yanında kültürel ve eğitimle ilgili faaliyet alanları da bulunmaktadır. Türkiye'de 2016 yılındaki darbe girişiminin ardından Senegal’de bulunan FETÖ okullarının Maarif Vakfına devredilmesi suretiyle Türk okullarının yeniden tanzimine ilave olarak Eylül 2020'de iki ülke dışişleri bakanının yaptığı anlaşmaya istinaden Dakar'da da Yunus Emre Kültür Merkezi açılmıştır[10]. Anlaşmanın bir kısmı ise iki ülke arasındaki üniversite işbirliği ve Türkiye’nin Senegalli öğrencilere daha fazla burs temin etmesi hedefiyle ilgiliydi[11].
Çok boyutlu bir yapıya ve her bakımdan geliştirilebilecek imkanlara sahip olan Türkiye ile Senegal arasındaki işbirliği ve irtibatların yükselen seviyesi her ikisi için de özellikle faydalıdır.
Türkiye, Senegal'deki varlığını güçlendirip Güney-Güney işbirliğinin en iyi tablosunu oluşturmak suretiyle, Batı Afrika ve Sahra altı Afrika'daki etki hacmini artırdı. Senegal halihazırda Türkiye'nin Afrika'da önemli stratejik ortaklarından biri ve Türk iktisat diplomasisinin kıtadaki başarısının en iyi örneğidir.
Kaynaklar
Arslan, Fatma Esma, and Ümit Dönmez. “La Presse Africaine Focalise Sur La Tournée Du MAE Turc En Afrique de l’Ouest.” Accessed August 12, 2021. https://www.aa.com.tr/fr/afrique/la-presse-africaine-focalise-sur-la-tournée-du-mae-turc-en-afrique-de-louest-/1971993.
Bayram, Mürsel. “Türk Dış Politikasının Dönüşüm Sürecinde Afrika,” 261–78, 2014.
Daily Sabah. “Turkish Investments in Senegal to Enhance Ties with Africa.” Daily Sabah, January 30, 2020. https://www.dailysabah.com/business/2020/01/28/turkish-investments-in-senegal-to-enhance-ties-with-africa.
Ecofin, Agence. “Le Sénégal, « porte d’entrée » des opérateurs turcs en Afrique subsaharienne.” Agence Ecofin. Accessed August 12, 2021. https://www.agenceecofin.com/economie/2401-3056-le-senegal-porte-d-entree-des-operateurs-turcs-en-afrique-subsaharienne.
Lechapelays, Marie. “En visite au Sénégal, le président turc confirme ses ambitions africaines.” Le Monde.fr, January 29, 2020. https://www.lemonde.fr/afrique/article/2020/01/29/en-visite-au-senegal-le-president-turc-confirme-ses-ambitions-africaines_6027644_3212.html.
Saanounı, Mona. “La Turquie et Le Sénégal Doublent Leurs Objectifs d’échanges Commerciaux.” Accessed August 9, 2021. https://www.aa.com.tr/fr/afrique/la-turquie-et-le-sénégal-doublent-leurs-objectifs-déchanges-commerciaux-/1717026.
———. “Macky Sall : Les Entreprises Turques Jouent Un Rôle Vital Au Sénégal.” Accessed August 9, 2021. https://www.aa.com.tr/fr/afrique/macky-sall-les-entreprises-turques-jouent-un-rôle-vital-au-sénégal/1717134.
SABAH, DAILY. “Senegal Can Benefit from Turkey’s Experience: Senegalese Official.” Daily Sabah, July 5, 2021. https://www.dailysabah.com/politics/diplomacy/senegal-can-benefit-from-turkeys-experience-senegalese-official.
“SENEGAL ÜLKE BÜLTENİ - 2017.” DEIK, n.d. https://www.deik.org.tr/uploads/senegal.pdf.
T.C. Dışişleri Bakanlığı. “Türkiye-Senegal Ekonomik İlişkileri.” Accessed August 10, 2021. https://www.mfa.gov.tr/turkiye-senegal-ekonomik_iliskileri.tr.mfa.
[1] Mona Saanounı, “Macky Sall : Les Entreprises Turques Jouent Un Rôle Vital Au Sénégal,” accessed August 9, 2021, https://www.aa.com.tr/fr/afrique/macky-sall-les-entreprises-turques-jouent-un-rôle-vital-au-sénégal/1717134. [2] Mona Saanounı, “La Turquie et Le Sénégal Doublent Leurs Objectifs d’échanges Commerciaux,” accessed August 9, 2021, https://www.aa.com.tr/fr/afrique/la-turquie-et-le-sénégal-doublent-leurs-objectifs-déchanges-commerciaux-/1717026. [3] Mürsel Bayram, “Türk Dış Politikasının Dönüşüm Sürecinde Afrika,” 2014, 261–78. [4] “Türkiye-Senegal Ekonomik İlişkileri,” T.C. Dışişleri Bakanlığı, accessed August 10, 2021, https://www.mfa.gov.tr/turkiye-senegal-ekonomik_iliskileri.tr.mfa. [5] “SENEGAL ÜLKE BÜLTENİ - 2017” (DEIK, n.d.), https://www.deik.org.tr/uploads/senegal.pdf. [6] Oumar Ba, Paris'teki Diplomatik ve Stratejik Araştırmalar Merkezi'nde (CEDS) Profesör ve Sciences-Po Bordeaux'daki Les Afriques dans le monde (LAM) laboratuvarında yardımcı uzmandır ; Marie Lechapelays, “En visite au Sénégal, le président turc confirme ses ambitions africaines,” Le Monde.fr, January 29, 2020, https://www.lemonde.fr/afrique/article/2020/01/29/en-visite-au-senegal-le-president-turc-confirme-ses-ambitions-africaines_6027644_3212.html. [7] DAILY SABAH, “Senegal Can Benefit from Turkey’s Experience: Senegalese Official,” Daily Sabah, July 5, 2021, https://www.dailysabah.com/politics/diplomacy/senegal-can-benefit-from-turkeys-experience-senegalese-official. [8] Daily Sabah, “Turkish Investments in Senegal to Enhance Ties with Africa,” Daily Sabah, January 30, 2020, https://www.dailysabah.com/business/2020/01/28/turkish-investments-in-senegal-to-enhance-ties-with-africa. [9] Daily Sabah. [10] Fatma Esma Arslan and Ümit Dönmez, “La Presse Africaine Focalise Sur La Tournée Du MAE Turc En Afrique de l’Ouest,” accessed August 12, 2021, https://www.aa.com.tr/fr/afrique/la-presse-africaine-focalise-sur-la-tournée-du-mae-turc-en-afrique-de-louest-/1971993. [11] Arslan and Dönmez.
Yazının İngilizce dilindeki orjinal halini PDF olarak indirmek için tıklayınız: