Bülten | Senegal: Jeopolitik Değişimlerin ve Rekabetlerin Yeni Kavşak Noktası Mı?

Senghor'dan Sall'a dek sürdürülen diplomatik hava, uzun süredir Pan-Afrikanizm'in hizmetinde olan Afrika liderliği, Abdoulaye Wade yönetiminde, uluslararası kurumlara yerleştirilmiş seçkin kişilikler… Senegal'in bu jeopolitik etki potansiyeline şimdi petrol ve gaz ekleniyor. 2014'ten bu yana bu kaynaklar üzerinde yapılan keşifler, "Teranga" ülkesini her yönden kurmuş bir kaide üzerine yerleştiriyor. Son yıllarda, birçok yabancı güç, ayrıca, Senegal'in şimdiden bir yol ayrımı jeopolitik bir rekabetin yansıması haline gelen yabancı devlet başkanları ve bakanların aralıksız geçit töreniyle teyit edilen Dakar ile diplomatik bağlarını yeniledi, inşa etti veya güçlendirdi. Bu makale, farklı dış güçlerin jeopolitik çıkarlarının baskısı altında Senegal'in uyum sağlamaya çalıştığı dış politikadaki değişiklikleri analiz etmektedir.

2014-2016 yılları arasında Senegal'de tarihi keşifler yapıldı. Ülke altın, fosfat, zirkon ve hatta uranyum gibi maden kaynaklarına sahip olsaydı, şimdi önemli petrol ve gaz rezervleriyle uğraşmak zorunda kalmayacaktı. Carn Energy (İskoç) ve FAR (Avustralya) şirketleri petrol ve gaz kaynaklarının keşfini duyurdu. Avustralyalı şirket, "Bu kuyudaki rezervlerin ilk tahminleri 150 milyon varil (%90 olasılıkla) ile 670 milyon varil (%10 olasılıkla) arasında değişiyor ve ortalama 330 milyon varil (%50 olasılıkla) bekleniyor.” dedi. [1]Yine 2016'da Kosmos Energy şirketi, Tortue, Marsouin ve Teranga sahalarındaki önemli petrol keşiflerini duyurdu. Bu kuyular arasında 2016 yılında keşfedilen 450 milyar m3'lük Büyük Tortu/Ahmeyim de bulunmaktadır. [2]Böylece Senegal, jeoekonomik ve jeopolitik olarak olduğu kadar finansal olarak da önemli olan bu kaynakların üreticisi konumuna gelmektedir. İlk varillerin 2023'te çıkması bekleniyor. Bununla birlikte bu potansiyelin, özellikle Başkan Macky Sall'ın 2035 yılına kadar ülkeyi yükseliş rayına oturtmayı uman Yükselen Senegal Planı'nın en önemli taşıyıcılarından biri olması bekleniyor. Görüldüğü üzere petrolün önemi, kurulduğu günden bu yana özellikle Batı Afrika'da diplomatik önem kazanan ülkenin, önemini pekiştiriyor.

Senegal: Yumuşak Diplomatik Güç

İlk başkanı Léopold Sédar Senghor'dan itibaren Senegal, Afrika ve küresel diplomaside her zaman proaktif bir oyuncu olmuştur. Her şeyden önce coğrafi konumu sebebiyle doğal jeostratejik öneme sahiptir. Afrika'nın en batısında yer alan ülke, kıtada bir geçiş kapısıdır ve Dakar Limanı, Afrika'nın en stratejik limanlarından biridir. İkinci olarak, Senegal uluslararası ilişkilerde kilit bir oyuncu olmuştur. 45 yıldır Filistin Halkının Vazgeçilmez Hakları Komitesi'ne liderlik etmektedir. Senghor yönetiminde, ilk Dünya Siyahi Sanatları Festivali 1966'da Dakar'da düzenlendi ve Afrikalı sanatçıları, yazarları, ressamları, heykeltıraşları, dansçıları, aktörleri, film yönetmenlerini ve zanaatkarları bir araya getirdi. Bu önemli başarı, Abdoulaye Wade yönetiminde, 2010'dan beri her sene Senegal'de tekrarlanıyor. Ayrıca, NEPAD (Afrika'nın Kalkınması için Yeni Ekonomik Ortaklık) dahil olmak üzere çeşitli girişimlerle ülkenin Pan-Afrikanizm ve barışta önemli bir oyuncu olarak konumu güçlendirilmiştir. 2006'da Nobel Barış Ödülü'nü kazanan Başkan Wade, Fildişi Sahili olayı örneği veya 2009 ve 2010 yılları arasında İran'da hapsedilen Fransız bir üniversite öğrencisi olan Clotilde Reiss örneğinde olduğu gibi, taraflar arasında arabuluculuk yapmak için çeşitli anlaşmazlıklara müdahil olmuştur. [3]Ülke ayrıca birkaç kişiyi uluslararası kuruluşların başına geçirmeyi başardı. FAO'dan Jacques Diouf, UNESCO'dan Amadou Mahtar Mbow ve IAAF'tan Lamine Diack bu isimlerden bir kaçıdır. Senegal'in Batı Afrika'daki en önemli özelliği siyasi istikrarıdır. Ülkede 2000 ve 2012'de iki barışçıl iktidar değişimi yaşanmış ve hiçbir zaman bir darbe gerçekleşmemiştir. Son yıllarda yaşanan bazı siyasi gerilimlere, basın özgürlüğü ihlallerine ve keyfi tutuklamalara rağmen Senegal, siyasi ve sosyal istikrarı ve demokrasi temellerini korumayı başarmıştır. Bu durum, Senegal’I çekici bir ülke haline getirmekte ve uluslararası kuruluşlara ve STK'lara ev sahipliği yapmasını sağlamaktadır.

Bu nitelikler ülkeye Afrika diplomasisi ve bölgesinde önem kazandırmaktadır. Dış güçler kendi politikalarını Batı Afrika'da uygulamayı bir abluka/kuşatma haline getirdiler. Dakar'da bulunan bazı büyükelçiler, genellikle Gine, Gambiya ve Cape Verde gibi diğer sınır ülkelerinden de sorumludur. Senegal kültürü, gastronomisi, tarihi ve sanatı, bölgede daha fazla potansiyel etki sağlamaktadır. Dolayısıyla Senegal'deki varlığını başarıyla güçlendiren yabancı bir güç, diğer Batı Afrika ülkeleriyle ilişkilerini kolaylıkla genişletebilir hale gelir. Bu diplomatik nitelikler, ekonomik sorunlar ve fırsatlar da göz önünde bulundurulduğunda ülkeyi çok önemli hale getirir. Son yıllarda ortalama %6'lık bir büyüme oranıyla Senegal'in parlak bir geleceği olduğu gerçeği, yabancı güçleri harekete geçiriyor. Nitekim ülke sadece iş için çekici olmakla kalmıyor, aynı zamanda petrol, gaz ve diplomatik etkisi bakımından uluslararası ilişkilerdeki rolü güçleniyor.

Senegal: Dönüşümde Toplum ve Jeopolitik

2000'li yılların başından beri Senegal, uluslararası ortaklıklarını çeşitlendirerek kendini farklı bir noktaya taşımıştır. Wade yönetiminde Dakar, Suudi Arabistan, Katar ve İran gibi Körfez ülkelerine daha fazla açılmıştır. Bununla beraber Fransa, Amerika Birleşik Devletleri ve Birleşik Krallık gibi geleneksel güçlerle belirli bir rekabeti tetikleyen Türkiye, Hindistan, Çin ve Güney Kore de listed yerini almıştır. Ekonomik fırsatlar yıllar içinde artarak ülkenin durumunu daha da etkilemiştir. Macky Sall yönetiminde işler giderek yoğunlaşmıştır. Gelişen Bir Senegal Planı ile başkan, emellerine ulaşmak için kendisine araçlar sağlamak için doğrudan yabancı yatırıma önem vermekte ve güvenmektedir. Bununla beraber, durumu zorlaştırırcasına, gündeme petrol ve gaz eklenmiştir. Ancak arka planda jeopolitik değişimler ve kıtadaki dış güçlerin algısı kartları yeniden karıştırmaktadır. Senegal'de, özellikle sosyal medyada, egemenlik konuları giderek daha fazla tartışılmakta ve Afrika yanlısı duygular güçlenmektedir. Mart 2021'de, Macky Sall'ın ana rakibi olan ve genç bir kadın tarafından tecavüzle suçlanan Ousmane Sonko'nun tutuklanmasına karşı düzenlenen protestolar sırasında Fransız dükkanlar hedef alınmıştır. Her şeyden önce o, sistem karşıtıdır ve anti-emperyalisttir ve FrançAfrique'nin 2019 başkanlık seçimlerinde aday olduğu sırada yaptığı kötülükleri kınamaktadır. Gösteriler sırasında Sonko, yürütmenin etkisi altında adalet sisteminin verimini sağlayan durdurulamaz gençlik tarafından desteklenmektedir. Bazıları popülizmdeki yükselişten bahsederken, diğerleri Fransız karşıtı duygulardan bahsetmektedir. Durum ne olursa olsun Mart 2021 olayları, Afrika'daki, özellikle Senegal'deki Batılı güçlerin hegemonyasına yönelik meydan okumanın bir teyidiydi.

Ancak daha da sembolik olarak, Senegal, birkaç Afrika ülkesinin yaptığı gibi, geçen Mart ayındaki Birleşmiş Milletler oylamasında Rusya'nın Ukrayna'yı işgalini kınamaktan kaçındı. Batı kampı, Afrika'daki ana ortaklarından birinin uzaklaşmasından giderek daha fazla endişe duymakta. Burada endişeye sebep olan risk, Senegal'in diplomatik desteğini kaybetmek olarak değerlendirilse de asıl risk, petrol ve gaz kaynakları açısından zengin olan Senegal ile ekonomik işbirliği fırsatlarını kaybetmektir. Bu çekimserlik, sütunları somut olarak hareket ettirmiş ve Dakar çevresindeki siyasi oyun daha karmaşık hale gelmiştir. Nitekim daha sonra yaşananlar bu yaklaşımı doğrulamıştır.

Senegal: Jeopolitik Hırsların ve Rekabetlerin Kavşağı Mı?

Kasım 2021'de ABD Dışişleri Bakanı Antony Blinken'in Dakar ziyareti, Washington-Dakar ilişkisini güçlendirmeyi ve aynı zamanda Çin'in yayılmasını engellemeyi amaçlamıştır. Blinken konuşmasında, artık bir rekabet ortamında olduğunun farkındaydı ve diğer ülkeler tarafından yapılan altyapı anlaşmalarının "anlaşılmaz, zorlayıcı, yönetilemez borçlara sahip ülkelere yük olabileceğini, çevreye zarar verdiğini ve her zaman insanlara fayda sağlamayacağını" savunmuştur. [4]Rusya'nın Ukrayna'yı işgalinden ve Birleşmiş Milletler'deki sonuçlarından sonra, Batı'nın karşı saldırısı düzenlenmiştir. Nitekim Avrupa, petrole ve özellikle Rus gazına olan bağımlılığıyla yüzleşmek zorundadır. Senegal açıkça bir alternatif olarak görülmektedir ve geçen mayıs ayında Almanya Başbakanı Olaf Scholtz’un ziyareti bu durumun bir parçası niteliğindedir. Senegal'de başlayan bu benzeri görülmemiş Afrika turunda Scholtz, Afrika'yı ve Afrika Birliği'nin şu anki başkanı Macky Sall'ı Ukrayna meselesinde gözlemlenen uyumsuzluk duruşundan vazgeçmeye teşvik etmek istemiştir. Ayrıca ve Senegal cumhurbaşkanının Alman taleplerine verdiği yanıtın kanıtladığı gibi, petrol ve gaz konusu da tartışılmıştır. Sall bu noktada şu açıklamayı yapmıştır: Avrupa pazarını LNG (sıvılaştırılmış doğal gaz) ile destekleyin, ancak önce ortaklarımız tarafından şu anda sunulanlardan daha iyi koşullarda katılımımız konusunda desteklenmemiz gerekiyor.[5]

Yine eylül ayında Başkan Andrzej Duda da Dakar'a ziyaret yapmıştır. Bu, bir Polonya cumhurbaşkanının dünyanın bu bölgesine ilk ziyareti niteliğindedir. Polonya Devlet Başkanı, Nijerya'da başlayan Afrika gezisinin ardından Fildişi Sahili'ne ve Senegal'e gitti. Başkanın gündeminde Ukrayna krizi ve enerji sorunları bulunmaktaydı. Duda, "Yatırımlar düzeyinde, akademik işbirliği düzeyinde ve Polonya'daki gaz dağıtımları düzeyinde olmak üzere çeşitli işbirliği olanaklarına değindik." dedi. [6]Rusya'ya karşı çıkan Polonya da Afrika ülkeleriyle ilişkilerini güçlendirmek istemektedir. Duda, Senegal'i ikna etmek üzere portföyü markalaştırmıştır. Nitekim bu noktada "İki hükümetimiz tüm bu hususları daha ayrıntılı olarak inceleyecek, Polonya'nın Senegal'e kredi olarak sunduğu 100 milyon ABD doları tutarındaki kredi limitinin nasıl tahsis edileceğini görecek. Hidrokarbonlar alanında da işbirliği yapmak istiyoruz." şeklinde açıklamada bulunmuşlardır.[7]

Diplomatik bir moda gösterisinin son eylemi olarak, Dmytro Kuleba 3 Ekim'de Dakar'daydı. Ukrayna Dışişleri Bakanı, Afrika gezisi kapsamında Senegal'e 48 saatlik bir ziyaret gerçekleştirmiştir. Bakanın gündemi, Polonya cumhurbaşkanının ziyareti sırasındaki ile aynı başlıklara sahipti: Rus-Ukrayna savaşı ve enerji. "Senegallilerin, Avrupa'daki çatışmanın kökenleri hakkında kafalarının karışabileceğini kolayca hayal edebiliyorum. Rus propagandasının ne kadar güçlü olduğunu biliyoruz. Senegal'de, başka birinin amaçlarını ve fikirlerini size empoze etme girişimlerini reddederdiniz çünkü siz gururlu ve güçlü bir ulussunuz, biz de öyleyiz” şeklinde açıklamalarda bulunmuştur. [8]Amaç Senegal'i, Birleşmiş Milletler'deki oylarını, Rusya'ya karşı çıkan ihtilafta Kiev'in lehine bağlı kılmaktır. Petrol ve gaz konusundaki tartışmalara ek olarak, Ukrayna teknolojisini son yıllarda önemli ilerleme kaydeden ancak Çin'in kıtada iyi bir şekilde bulunduğu Senegal'e ihraç etmeye çalışmaktadır. Nitekim Kuleba, "Senegal'e iş dünyası liderleri eşliğinde geldim (...) Özellikle ülkemizin çok gelişmiş olduğu dijital alanda. Senegal ile bu alanda çok şey yapmak istiyoruz. Sizlere fırsatlar sunmaya hazırız." şeklinde açıklamalarda bulunmuştur.[9]

Zar atıldı: Senegal, düşmanca çıkarları olan birkaç gücün hedefinde. Bugün Batılılar, her zaman fiili hakları olarak gördükleri bir zeminde rekabet ediyorlar. Bundan böyle, Afrika ile ilişkilerinde sömürgeci ya da yeni sömürgeci bir geçmişin olmaması nedeniyle belli bir inandırıcılığa sahip olan gelişmekte olan ülkelerin diplomatik saldırılarıyla yüzleşmek zorunda kalacaklar. Afrika ülkeleri bu yeni ortaklara karşı duyarsız kalmamakta ve Senegal debu yeni mantığı takip eden ülkeler arasında yer almaktadır. Elde ettiği jeopolitik önemi anlamak ve bunu münhasıran ulusal çıkarları için optimize etmek her şeyden önce Dakar'a kalmıştır. Senegal, halen dünyanın en yoksul 25 ülkesi arasında yer alan bir ülke için alt bölgesel gücün yükünü üstlenmek ve bunu ekonomisine yansıtmak konusunda gerçek bir sorumluluğa sahiptir.

Referanslar ;

RFI. “À Dakar, le président polonais plaide pour une coopération énergétique avec le Sénégal,” September 9, 2022. https://www.rfi.fr/fr/afrique/20220909-%C3%A0-dakar-le-pr%C3%A9sident-polonais-plaide-pour-une-coop%C3%A9ration-%C3%A9nerg%C3%A9tique-avec-le-s%C3%A9n%C3%A9gal.

AfricaNews. “Sénégal : Antony Blinken vante le partenariat avec les USA.” Africanews, November 20, 2021. https://fr.africanews.com/2021/11/20/senegal-antony-blinken-vante-le-partenariat-avec-les-usa/.

Ecomnews Afrique. “Afrique : L’Ukraine a lancé sa première tournée africaine en commençant par le Sénégal.” Accessed October 13, 2022. https://ecomnewsafrique.com/2022/10/11/afrique-lukraine-a-lance-sa-premiere-tournee-africaine-en-commencant-par-le-senegal/.

leparisien.fr. “La médiation du président du Sénégal,” May 16, 2010. https://www.leparisien.fr/archives/la-mediation-du-president-du-senegal-16-05-2010-923664.php.

RFI. “Le chef de la diplomatie ukrainienne commence sa tournée africaine au Sénégal,” October 3, 2022. https://www.rfi.fr/fr/afrique/20221003-le-chef-de-la-diplomatie-ukrainienne-commence-sa-tourn%C3%A9e-africaine-au-s%C3%A9n%C3%A9gal.

Malou, Jean-Pierre. “Découverte de gisements de pétrole et de gaz au Sénégal - Un potentiel lourd, pas totalement chiffré.” Business & Human Rights Resource Centre. Accessed October 14, 2022. https://www.business-humanrights.org/fr/derni%C3%A8res-actualit%C3%A9s/d%C3%A9couverte-de-gisements-de-p%C3%A9trole-et-de-gaz-au-s%C3%A9n%C3%A9gal-un-potentiel-lourd-pas-totalement-chiffr%C3%A9/.

Mankou, Serge Patrick. “Sénégal : gaz et crise en Ukraine au centre de la visite d’Olaf Scholz.” Africanews, May 23, 2022. https://fr.africanews.com/2022/05/23/senegal-gaz-et-crise-en-ukraine-au-centre-de-la-visite-d-olaf-scholz/.

[1] Jean-Pierre Malou, “Découverte de gisements de pétrole et de gaz au Sénégal - Un potentiel lourd, pas totalement chiffré,” Business & Human Rights Resource Centre, accessed October 14, 2022, https://www.business-humanrights.org/fr/derni%C3%A8res-actualit%C3%A9s/d%C3%A9couverte-de-gisements-de-p%C3%A9trole-et-de-gaz-au-s%C3%A9n%C3%A9gal-un-potentiel-lourd-pas-totalement-chiffr%C3%A9/. [2] Malou. [3] “La médiation du président du Sénégal,” leparisien.fr, May 16, 2010, https://www.leparisien.fr/archives/la-mediation-du-president-du-senegal-16-05-2010-923664.php. [4] AfricaNews, “Sénégal : Antony Blinken vante le partenariat avec les USA,” Africanews, November 20, 2021, https://fr.africanews.com/2021/11/20/senegal-antony-blinken-vante-le-partenariat-avec-les-usa/. [5] Serge Patrick Mankou, “Sénégal : gaz et crise en Ukraine au centre de la visite d’Olaf Scholz,” Africanews, May 23, 2022, https://fr.africanews.com/2022/05/23/senegal-gaz-et-crise-en-ukraine-au-centre-de-la-visite-d-olaf-scholz/. [6] “À Dakar, le président polonais plaide pour une coopération énergétique avec le Sénégal,” RFI, September 9, 2022, https://www.rfi.fr/fr/afrique/20220909-%C3%A0-dakar-le-pr%C3%A9sident-polonais-plaide-pour-une-coop%C3%A9ration-%C3%A9nerg%C3%A9tique-avec-le-s%C3%A9n%C3%A9gal. [7] “À Dakar, le président polonais plaide pour une coopération énergétique avec le Sénégal.” [8] “Le chef de la diplomatie ukrainienne commence sa tournée africaine au Sénégal,” RFI, October 3, 2022, https://www.rfi.fr/fr/afrique/20221003-le-chef-de-la-diplomatie-ukrainienne-commence-sa-tourn%C3%A9e-africaine-au-s%C3%A9n%C3%A9gal. [9] “Afrique : L’Ukraine a lancé sa première tournée africaine en commençant par le Sénégal,” Ecomnews Afrique, accessed October 13, 2022, https://ecomnewsafrique.com/2022/10/11/afrique-lukraine-a-lance-sa-premiere-tournee-africaine-en-commencant-par-le-senegal/.