top of page
  • Yazarın fotoğrafıEndris Mekonnen Faris

Analiz | Etiyopya’nın Umut Veren Siyasi Geçişi Savaşla Sona Ermekte

Güncelleme tarihi: 13 Tem 2021



Başlangıç (Giriş)

Dünya, Afrika’nın en güçlü ve en kalabalık ülkelerinden biri olan Etiyopya’da tırmanan çatışmayı yakından izliyor. Küresel ana akım medya, (çatışmanın veya ülkenin) en kuzey kısmına odaklanıyor.

İç savaş, artan (sayıda) bir uzmanlar topluluğunun tanımladığı şekilde, federal hükümet ile geçtiğimiz Eylül ayında yeni seçilen (göreve gelen) TPLF (Tigray Halk Kurtuluş Cephesi) tarafından yönetilen Tigray bölgesel eyaletini içeriyor.


Bazıları savaşı, Etiyopya Halkları Devrimci Cephesi (EPRDF) içindeki bir liderlik değişikliğinden sonra süregelen cephe içi iktidar mücadelesi açısından tezahür eden realpolitik kavramına bağlamaktadır.


Diğerleri şiddeti 4 Kasım'dan sonra artık iktidar mücadelesi olarak saymıyor ve bunu yaygınlaştırarak (yükselterek) siyasi ve ideolojik düşmanlık olarak görüyor. Mevcut çatışmanın, Etiyopya devletinin siyasi ve ideolojik geleceğini tanımlama ve kontrol etme arzusunun çatışmanın derinlerinde yattığına işaret ediyorlar.


Etiyopya kontrolden çıkarken, Tigray’ın başkenti Mekelle’nin muhtemelen ele geçirilmesinden sonra bile (dünyanın) en fakir ülke(lerinden birinde) bitmek bilmeyen çatışmayı gerçekten ne açıklıyor? Savaşan taraflar, ülkenin karşılayamayacağı (gücünün yetmeyeceği) savaşı nasıl önleyebilir(di)?


Liderlikte (Yönetimde) 2018 Değişikliği

2011 yazında Etiyopyalı Müslümanların protestosu o zamanki baskıcı devlete karşı alevlendi. Bu, önde gelen (ünlü, önemli) barışçıl mücadeleye yol açtı, DimtsachinYisema, hükümetin dinlerine müdahalesine karşı ülke çapında Müslümanları topladı.


EPRDF önderliğindeki hükümet, hareketi şiddetle bastırmak için harekete geçti. 1991'den bu yana ülkeyi demir yumrukla yöneten parti için (bu) işe yaramadı, daha ziyade sonun başlangıcı oldu.


Devletin çeşitli ağır güvenlik önlemlerine meydan okuyan ikonik şiddet içermeyen hareket, anayasanın gerçek bir şekilde uygulanmasını isteyen önemli kitlesel muhalefet olan Oromo Protestosu'nu etkileyecek şekilde gelişti.


Disiplinli, barışçıl ve iki yıldan fazla bir süredir kararlı olan Oromo Protestosu sonunda EPRDF'deki yaşlı (eski) liderliği devirdi. In April 2018, EPRDF, Abiy Ahmed Ali'yi (Ph.D.) cephenin başına getiren yeni liderliği (yönetimi) seçti ve ardından kapsamlı reformlar yaptı.


Ekonomist olarak anılan "baş reformist", bir zamanlar hem ülke içinde hem de dışında sıkı programlara hızlı bir şekilde girişti.


Ülke dışında Etiyopya bölgeyi sağlama aldı (garantiye aldı) ve bunun ötesinde ülkenin geçirdiği geçiş başarılı olacak(tı). Bölgede barışı güçlendiren Etiyopya, komşu Eritre ile uzun süredir devam eden düşmanlığa son verdi. Barış yapma süreci Kahire'ye kadar uzadı ve Abdül Fettah El-Sisi'ye Addis Ababa'nın Mısırlılara herhangi bir zarar verme niyeti olmadığını garanti (temin) etti. Yeni liderliğin göreve gelmesinden sadece bir yıl sonra, Etiyopya’nın etkileyici çabaları Başbakanına Nobel Barış Ödülü'nü kazandırdı.


Ülke içinde Etiyopya, dışarıda elde ettiği başarıyı tekrarlayamadı. Geçişi somutlaştıran reformun beklenen gidişatı, yoldan savrulmuş gibi görünüyordu. Yeni liderlikliğin iktidara gelmesinin üzerinden iki sıkıntılı geçiren Etiyopya, yaklaşık otuz yıl sonra şu anda yeniden savaşta.


Savaşı Açıklamak

Savaşın yalnızca bir iktidar mücadelesi tarafından yürütüldüğü (sürdürüldüğü) iddiası bazı haklılıklara sahiptir.


Sonuçta, birkaç aydan biraz daha uzun bir süre önce, savaşan grupların tümü, TPLF'nin hakim olduğu bir koalisyon olan, artık feshedilmiş olan EPRDF'nin ayrılmaz bir parçasıydı. Yani, çatışma tek bir siyasi yapı içindeki güç mücadelesi olarak anlaşılabilir.


Bununla birlikte, kızışma (gerginlik) ideolojiye bağlı retorikteki farklılıklara dayanan benzeri görülmemiş bir şekil alırken, yukarıda bahsedilen öneri yüzeysel görünüyor.


Önde gelen savaşan grupların ve ilgili taraftarlarının iddia etmeye devam ettikleri ortaya çıkan pozisyonlar, savaşın doğasını daha çok ideolojideki farklılıklar temelinde ve daha az realpolitik açısından açıklamamızı gerektiriyor.


Güç Mücadelesi?

Demokratik olmayan devlet davranışı ve şiddet içeren çatışma çözme deneyimi ile son derece otoriter olduğu düşünüldüğünde, Etiyopya'da devam eden savaş kolaylıkla bir güç mücadelesine bağlanabilir. Komşu Güney Sudan ve diğer bazı Afrika Ülkeleri, özellikle de iktidar mücadelesi nedeniyle hala uzun süreli silahlı çatışmalara kilitlenmiş durumda. Etiyopya farklı değil.


Artık feshedilmiş olan EPRDF'nin yeni liderliğini seçme sürecinden başlayıp 2020'de Tigray'deki seçimlere kadar uzanan gelişmelerin bir araya getirilmesi, bize savaşı salt bir iktidar mücadelesi olarak nitelendirmek için bir fikir veriyor.


Bu, görünüşe göre 2017'de başladı. Dört partiden oluşan bir koalisyon olan EPRDF, meydan okuyan halk gösterisine maruz kalınca gücü yeni seçilen bir liderliğe (yönetime) devretti. Bir marathon seansının ardından Oromo partisinden Abiy, 3 evet ve 1 hayır ile oylandı. "HAYIR" oyu, EPRDF içindeki örtük sürtüşmeye (anlaşmazlığa) işaret eden TPLF'den geldi.


İktidar partisine yeni bir başkan atama süreci, uzun süredir devam eden parti içi şiddetli anlaşmazlıkları ortaya çıkardı. Ayrıca, geçişi olumsuz yönde etkileyebilecek potansiyel farklılıkların artmasının önemli bir göstergesi olarak ortaya çıktı.


Yeni kurulan EPRDF liderliğiyle el ele çalışma vaadine rağmen, TPLF, partinin başlattığı kapsamlı reformlara giderek daha şüpheli ve ilgisiz görünüyordu. Örneğin, Etiyopya'nın komşu Eritre ile yaptığı barış, TPLF tarafından gönülsüzce kabul edildi. İki ülke arasındaki ısınmaya (buzların erimesine) rağmen barış süreci pratik bir ilerleme göstermiyor. Bunun temel nedeni, Eritre'nin hak iddia ettiği tartışmalı bölgenin (toprağın) TPLF kontrolü altında kalmasıdır.


Ardından (gelişmeler), TPLF'nin üzerinde baskın bir kontrole sahip olduğu EPRDF'nin çözülmesine ilişkin en tartışmalı önlemi izledi. Yeni liderlik, son otuz yıldır ülkeyi yöneten partiyi aceleyle birleştirmeye girişti. Bu hamleye, TPLF sağlam bir rakip olarak ortaya çıktı. TPLF ve diğer bazı önemli siyasi figürlerin, özellikle EPRDF'deki Oromo unsurlarının itirazına rağmen, Refah Partisi (PP) Aralık 2019'da EPRDF'nin yerini aldı. Aslında TPLF, hükümeti federal düzeyde yönetmedeki kilit yerini kaybetti. Sonuç olarak, (TPLF) yavaş ama kesintisiz bir hareketle doğal seçim bölgeleri Tigray'e çekildi. Oradan, Addis Ababa'daki federal hükümete meydan okuyan en güçlü organize büyük güç olarak yeniden ortaya çıktılar.


Sonra seçim destanı geldi. Genel seçimin Haziran 2019'da yapılması gerekiyordu; hükümet, COVID-19 salgını nedeniyle bunu ucu açık olacak şekilde erteledi. Pek çok muhalefet partisi, kendilerine danışılmadığını ve yeterli görüşmelerin yapılmadığını iddia ederek belirsiz ertelemeyi reddetti. Merkezi hükümete karşı en güçlü muhalefet olan TPLF, ertelemeyi reddettiğini açıkladı ve standart tedbirler uygun şekilde yerine getirilirken seçim yapma sözü verdi. Küresel medyadaki görünürlüğüyle benzeri görülmemiş düzeyde başarılı bir seçim gerçekleştiren TPLF, yalnızca federal hükümet kararlarına karşı çıkmakla kalmadı. Ama aynı zamanda ve daha da önemlisi, bu fırsat, kendi seçim bölgesinde halkoyundan gelen güçlü hukuki destekle TPLF'nin anayasal meşruiyetini güvence altına aldı. TPLF, bölgesini yönetmek ve Tigray'i federal hükümette resmi olarak temsil etmek için güçlü halk desteğiyle yasal bir siyasi yapıya başarıyla dönüştürüldü. Ancak, federal hükümet bunu reddetti ve seçim sonucunu geçersiz kıldı ve demokratik olarak seçilmiş TPFL'yi yasadışı ilan etti.

Yukarıdaki tartışmalar, iki güçlü karşıt siyasi organın, PP ve TPLF'nin evrimini ve güçler arasında kolaylıkla mücadele doğurabilecek ilgili güçlerin oluşumunu göstermektedir.


Dolayısıyla, iki aktör arasındaki mevcut silahlı çatışmanın iktidar mücadelesi biçiminde tezahür eden realpolitik açısından açıklandığı görüşü anlaşılır görünüyor. Bununla birlikte, çatışmanın kaçınılmaz görülmesi ve şu anda sürmesi nedeniyle baskın söylemi benimseyen büyüyen gelişmeleri de dahil edersek, diğer önemli faktör (de üzerinde) ciddi düşünmeyi gerektirir. Ve bu bir ideolojidir, ideolojik farklılıklar.


Savaş ideoloji üzerine mi? Federalizm, Üniter (Devlete Karşı)

PP ve TPLF'yi içine çeken siyasi serpinti ve ardından gelen savaşı ideolojideki farklılıklar açısından açıklamak kolay değil. Bir yıldan biraz daha uzun bir süre varmış gibi görünen bir ideoloji, ilk başta neredeyse hiç var olmazdı. Bununla birlikte sorun, ideolojinin artık savaşan grupları Etiyopya'nın siyasi fay hattının zıt taraflarında konumlandıran yeni özneler arası gerçeklik olmasıdır.

TPLF artık PP'nin ayrılmaz bir parçası olmadığından, parti ve diğer birçok muhalefet partisi ve figür, federal düzeyde çokuluslu federal siyasi düzenlemenin sürdürülmesine sarsılmaz desteği temsil eden güçlü bir söylemin arkasında toplandı.


Onlar merkezi hükümet olan PP'yi, sistemi parçalamaya çalışmak ve 1991'den önce var olan mağlup üniter sistemi yeniden uygulamaya koymakla suçlama (konusunda) birleştiler. Yasal olarak seçilmiş bir bölgesel hükümet olarak TPLF, federal hükümete yönelik tek taraflı suçlamayı güçlendirdi ve merkezi hükümeti, haddevi (üniter) ve yasadışı (seçilmemiş) olarak düşmanlaştıran bir söylemi övdü.

Merkezi hükümet, partinin programına rağmen anayasal garantili çokuluslu federal düzenlemeye ölçülebilir bir hassasiyet göstermiyor. (Merkezi hükümetin) mevcut çokuluslu federalizmi korumaya olan zayıf bağlılığı eleştirildi. Ve bu giderek, ülkeyi üniter bir sisteme geçirme yolunu izleyen bir parti gibi görünmeye başladı.


Hasara hakareti de ekleyen hükümet, birçok durumda ülkede mevcut federal sistemi şiddet ile suçlayan ve dağıtılmasını savunan aşırı sağ siyasi güçle, çoğunlukla diasporayla birlikte hareket etti.

Kızışma yakın zamanda sona ermekten çok uzak olduğundan ve yaygın olarak devam edeceğine inanıldığından, ideolojik zemindeki bu bölünme savaşan aktörlerin uğruna mücadele edecekleri tek ve en baskın söylem olarak gelişecektir.


Dinamiğin bu şekilde anlaşılması, çatışmanın çözülmesinde ve savaşın olasılıklarının anlatılmasında sonraki yaklaşımlarda da derin bir etkiye sahiptir.


Savaşın acımasız (korkunç) ihtimali (olasılığı, beklentisi)

Şimdiye kadar birkaç aktörün dahil olduğu iç savaş, potansiyel olarak aktörlerin aniden çoğalmasını öngören, (potansiyel olarak) kontrol edilemeyen tam teşekküllü bir savaşa dönüşebilir.


Önümüzdeki dönemde, TPLF ve PP artık tek savaşan güçler olmayacaklar ve kaçınılmaz olarak Etiyopya'nın içinden ve dışından birçok güç sürece katılacak.


Etiyopya, mevcut kurumsal yapısının (idaresinin) öne çıkmasıyla sonuç olarak çok uluslu bir ülkedir. Bu çeşitli toplumların büyük bir bölümü, konforlu (rahat) sosyo-politik ve ekonomik varlıklarını kendi ontolojik güvenliklerini barındıran federal düzenlemede görüyor. Bozulmuş ve büyük ölçüde uygulanmıyor olsa da, anayasal olarak kutsal kabul edilen federal düzenleme en kabul edilebilir çerçeve olarak görülüyor ve geniş bir desteğe sahip. Bu, Etiyopya devletinin nüfuz (etki) alanlarının, en azından teoride, son otuz yıldır beraber yaşadığı derin bir kavramdır.


TPLF, hüküm süren anayasal heykelciliğinin devamlılığı için kararlı ve mücadele ediyor. Artan kanıt parçaları, PP'nin artık bunu taşımadığını ve 1991 öncesi yaşanan deneyimi yeniden sunmanın yolunu açmaya baktığını gösteriyor. Eğer bu (durum) büyük bir U dönüşü geçirmezse ve PP ve sağ kanadın asimilatif siyasi çerçeveyi geri getirmek için uzun süredir devam eden nostaljisi varsa, devam eden savaşın ihtimali (olasılığı) kesinlikle korkunçtur.


1991'den önceki 17 yıllık iç savaş sırasında çok uluslu örgütler silahlıydı ve o zamanlar üniter Etiyopya'ya karşı özyönetim için savaşıyordu. Silahlı mücadele sırasında rejimi yendikten sonra şiddet içermeyen siyasi işleme geçtiler ve barışçıl ve demokratik siyaseti kolaylaştıran bir ortam yarattılar (oluşturdular).


Böylesine zor kazanılmış, güçlendirici bir siyasi ortamı tersine çevirme girişimi, kendilerini yeniden silahlandırmalarına ve TPLF'nin yanında savaşmalarına yol açacaktır. Kimlikleri doğrultusunda örgütlenen daha fazla grup, kaçınılmaz olarak merkezi hükümete karşı (aleyhine) dönebilir.


Savaş gerçektir ve grupları ayıran ideoloji temelde daha alakalı görünüyor. Buna rağmen, artan şiddet, bölgesel dış aktörlerin aktif (olarak) giriş çıkışını giderek daha fazla görüyor.


Yakında potansiyel olarak uluslararasılaşacak. Şu an için Eritre, Sudan, Mısır ve BAE gözlemleniyor.


Ne ilgileri (çıkarları) olabilir ve katılımları nasıl ortaya çıkıyor?


Eritre

Tigray lideri Gebremichael, Eritre'yi Etiyopya’nın egemen olduğu bölgeye geçerek Etiyopya ordusunu desteklemekle suçladı. Buna karşılık, TPLF güçleri, Gebremichael'in Eritre'de meşru hedef olarak nitelendirdiği hedefi (noktayı) hedef alan çok sayıda roket saldırısı gerçekleştirdi.


Eritre, ordusunun sınırı geçtiği iddiasını ve Tigrayan çatışmasına karıştığını reddediyor gibi göründü. Ancak roket saldırılarının ardından Asmara’nın savunma gücünün "çok yüksek alarmda" olduğu bildirildi.


Birçoğu, Eritre’nin Etiyopya’nın savaşına doğrudan katılımının bariz bir mesele gibi göründüğünü öne sürüyor. Eritre uzun süredir geri talep ettiği (Etiyopya) toprağın(ın) bir kısmını istiyor. Yeni liderlik altında Etiyopya, 2018'den beri Eritre'nin iddiasına dikkate değer bir rıza gösterdi.


Ancak son iki yıldır barış anlaşması bunu gerçekleştiremedi. Durgunluğun merkezinde, TPLF’nin tüm Tigray bölgesi üzerindeki kontrolü yatıyor, burada tartışmalı arazi parçası bulunuyor. Daha sonra Addis Ababa ve Asmara, birlikte mücadele edebilecekleri ortak bir düşman buldular.


Bölgedeki savaş devam ederken, fırsatçı bir Eritre, kendini federal hükümetin kaçınılmaz çağrısına meşru bir destek verme kisvesi altında Etiyopya’nın iç çatışmasında bulabilir.


SUDAN

Savaştan birkaç gün sonra Sudan, sivillerin Etiyopya'daki şiddetten kaçarak sınırını geçtiğini duyurdu. Şu anda rakam 31.000'i aştı ve BM mülteci ajansı altı ay içinde 200.000 mültecinin Sudan'a gelme olasılığından bahsetti.


Eritre’nin aksine Eiyopya’da devam eden savaştaki Sudan’ın pozisyonu, büyük ölçüde insani desteğe bağlı. Kırılgan bir durumda olan Sudan’ın barışçıl bir Etiyopya’ya ihtiyacı var. Gerginliğin artışı, ülkenin sorunsuz bir şekilde ilerlemeye devam ettiği zor kazanılmış geçiş sürecini tehlikeye atacaktır. Bu nedenle Sudan, özellikle Mısır'dan artarak gelen baskıya rağmen Etiyopya'daki savaşan gruplarını müzakerelere götürmek için çalışacaktır.


MISIR

Raporlar, Etiyopya’nın iç çatışması üçüncü haftasına girerken, Mısır ve Sudan'ın ortak askeri tatbikatlar üzerine anlaştığını ortaya koyuyor. Bu manevra, büyük ölçüde Mısır'ın, lehine gelişen bir fırsatı yakalama girişimi olarak yorumlandı.


Bu durum kamuoyu için beklenmedik ve şaşırtıcı değildir. Mısır, Etiyopya'nın inşa etmekte olduğu Nil barajına güçlü bir şekilde itiraz etmeye devam ederken, Etiyopya'daki çatışmanın, yetkililerin odak noktasını projeden uzaklaştırmasını bekliyor.


Sonuç olarak Mısır, barajı anlık olarak bombalayamayabilir, ancak Etiyopya'daki liderler iç çatışmada sindirilirken barajın beklenen ilerlemesini olumsuz etkileyecek gelecekteki olasılıklar üzerinde çalışıyor.


Geçmişte olduğu gibi, Mısır bir kez daha Etiyopya'daki isyancıları desteklemeye karar verebilir. Böylesi bir müdahale, ülkeyi uzun süreli bir iç savaş durumunda tutmak için şiddeti körüklemeyi amaçlayan çatışmalar sürdükçe gerçekleşecek.


Zayıf ve dirayetsiz Etiyopya, her zaman güvenliği kalkınmaya göre daha fazla önceler. İç çatışmalar kalkınmayı zora sokuyor ve bunun yanı sıra savaştan zarar görmüş Etiyopya için inşa edeceği baraj sağlıklı bir hayal gücünün ötesinde gözüküyor. Mısır, Etiyopya’nın savaşına bu bağlamda karakteristik bir katılım gösterecek.


BAE

Pek çok kişi Dubai’nin insansız hava araçlarının (İHA), Federal hükümete karşı savaşında Tigray’ı neden bombaladığını sorguladı? Abu Dabi bölge içi çatışmada hangi çıkarları koruyor?


Bu cevaplanması zor bir soru değildir ve dikkate alınması gereken tek bir temel faktör yoktur. Ancak bir neden öne çıkıyor ve bunun BAE, Etiyopya ve Eritre liderlerinin 2018'den sonra kurdukları güçlü bağ ile doğrudan ilgisi var.


Eritre ve Abu Dabi birkaç yıldır iyi ilişkilerin tadını çıkarmaya devam ediyor. BAE’nin 2015 yılından beri liman kenti Assab'da sahip olduğu hava üssü, birçok kişi tarafından iki ülkenin sürdürülebilir işbirliğinin önemli bir ölçüsü olarak görüyor.


Yeni liderlik 2018'de Etiyopya'da göreve başlarken, BAE Addis Ababa'daki iddialı reformu coşkuyla kucakladı. Etiyopya ile Eritre arasında onlarca yıldır süren düşmanlığı sona erdiren barış inşa sürecini memnuniyetle karşıladı.


Muhammed Bin Zaid, iki lideri, giderek artan üçlü sağlam ilişkilere yönelik bir mihenk taşı işlevi gören barış için ödüllendirdi. Daha sonra bu dostluğu, Abiy Ahmed ve Isayas'ın ortak düşmanı olan TPLF'ye karşı BAE'nin insansız hava araçlarını Etiyopya semalarında havalandırarak bir ittifaka dönüştürdüler.


MÜZAKERELER YOLUYLA ANLAMSIZ SAVAŞI BİTİRMEK

En fakir Afrika ülkesi, karşılayamayacağı beyhude savaştan kaçınmalıdır. Çatışma ne kadar ileri giderse o kadar karmaşık hale gelecek ve nihai kazananı olmayacak.


Artan ateşkes ve müzakere çağrılarına öncelik verilmelidir. Müzakerelerin olumlu ve kalıcı siyasi uzlaşmalarla sonuçlanması için, savaşan tarafların “karşılıklı özveri” temel ilkesini uygulamaları ziyadesiyle beklenmektedir. Savaşan grupların vurgulanması gerektiği konusunda müzakere ettiği temel konular tartışılıyor.


Hükümet, bazı TPLF üyelerini talep ediyor. Bu kişilerden bazıları şu anda Tigray özerk bölgesini yöneten demokratik olarak seçilmiş yetkililerdir. Hukuki gerekçelerden dolayı çelişkili olarak anlaşılabilecek böylesine bir durum, bir kazan-kazan çözümü için pazarlık edilebilir.

Örneğin, öne sürülen politikacılar, görevlerini yeni seçilen liderlere bir yedek seçimle devrederek siyaseti bırakabilirler. Bu, TPLF'nin bağımsız olarak veya PP'ye katılarak yasal bir parti olarak devam etmesine yardımcı olur.


PP'den de anayasal garantili çokuluslu federal düzenlemenin sürekliliğini sağlaması bekleniyor. PP'nin ülkeyi tek bir vücutta tutan dönüm noktası niteliğindeki siyasi uzlaşmadan uzaklaştığını gösteren hiçbir resmi durum olmamasına rağmen, bundan makul bir şekilde şüphelenmek için mevcut kanıt parçacıkları tertip ediliyor.


Mevcut hükümet, potansiyel olarak bir devlet çöküşüne ve bölgesel istikrarsızlığa yol açabilecek bir gerginliğin tırmanışına geçmesinden daha fazla sorumludur. Afrika Birliği gibi uluslararası toplumdan ateşkes çağrılarını kabul etmek ve müzakerelere geri dönmek, hükümetten atması kuvvetle beklenen acil bir adımdır.


Yazının PDF halini indirmek için:


Etiyopya'nın Umut Veren Siyasi Geçişi Sa
.
Download • 308KB


109 görüntüleme
bottom of page