İstanbul, Aralık 2021'de üçüncü Türkiye-Afrika zirvesine ev sahipliği yaptı. Bu buluşmanın ilki Nisan 2008'de “Ortak Bir Gelecek için Dayanışma ve Ortaklık” imzasıyla, ikincisi ise Kasım 2014'te Malabo'da (Ekvator Ginesi) “Sürdürülebilir Kalkınma ve Entegrasyonun Güçlendirilmesi için Yeni Bir Ortaklık Modeli” temasıyla düzenlendi. Birincisi Afrika'ya Açılım Planı üzerinden kıta ile Türkiye arasında işbirliği ekseni oluşturmayı, ikincisi ise ‘stratejik ortaklık’ yoluyla bu işbirliğini geliştirmeyi amaçladı. İkinci zirveden bu yana, bu iki varlık arasındaki ilişki muazzam bir şekilde gelişti. 2003'te 5,4 milyar dolar olan ikili ticaret hacmi, 2021 Kasım'ında 30 milyar dolara çıktı. Böylece üçüncü zirve, Türkiye ile Afrika arasındaki diplomatik ve ticari bağları pekiştirmek ve aynı zamanda başka bir aşamaya getirmek için bir zemin oldu. Aralık zirvesi güvenlik, barış ve sağlık konularına çok daha fazla odaklanılarak “Kalkınma ve Refah için Gelişmiş Ortaklık” kapsamında uygulanmış oldu.
Daha çok boyutlu bir işbirliği çerçevesi: Sağlık, güvenlik ve yönetişim
Zirveye 16 devlet başkanı, 39 ülkenin 26 dışişleri bakanı dahil 102'den fazla bakan ve çok sayıda Afrika Birliği ve ECOWAS temsilcisi katıldı[1]. Türkiye Dışişleri Bakanı toplantının gündemini belirleyen ve Türkiye'nin Afrika ülkeleriyle işbirliği için bir kazan-kazan çerçevesi geliştirme hedefinin altını çizen konuşmasında "bu etkinliğin teması 'ortak kalkınma ve refah için gelişmiş ortaklık' olduğundan, Afrikalı dostlarımızla bu kalkınma yolunda ilerlemek ve işbirliğimizi geleceğe taşımak istiyoruz. Afrika ile birlikte kazanmayı ve geleceğe birlikte yürümeyi hedefliyoruz” dedi[2].
Bu 3. Türkiye-Afrika zirvesinin arka planı, özellikle uluslararası siyasetin gerçek çıkarları ve Afrika'daki zorluklarla şekillendi. Covid-19'un varlığı ile işbirliğinin sağlık boyutuna temas etmemek mümkün değildi. Türkiye Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, Afrika'daki düşük aşılama oranına işaretle Afrika nüfusunun sadece yüzde 6'sının aşılanmış olmasının “bütün insanlık için bir utanç” olduğunu dile getirerek Afrika ülkelerine 15 milyon doz yeni Türk aşısı (TURKOVAC) gönderme sözü verdi.
Zirve aynı zamanda Türkiye’nin Afrika ile arasındaki işbirliği anlayışını pekiştirme fırsatı da oldu. Türkiye, Afrika ile batı ülkeleri arasındaki ilişkilerin eşit olmayan yapısından farklı olarak bunu kardeşçe bir ilişki şeklinde geliştirmek istiyor. Zirvenin, Türkiye'nin Afrika ile ilgilendiğinin ve Türkiye'nin Afrika'ya ilgisinin geçici olmadığına, ardında durulan bir taahhüt olduğuna da işaret eden Erdoğan ‘‘Afrikalı kardeşlerimiz Türkiye ile daha iyi işbirliğine ilgi duyduklarını gösteriyorlar” dedi[3].
Güvenlik boyutu da zirvede tartışılan konulardan biri oldu. Afrika devletlerinin uğraşmak zorunda kaldığı terör olgusu ve güvenlik, Türkiye-Afrika ilişkilerinin önemli bir perspektifi haline gelmiştir. Drone'lar başta olmak üzere Türk teknolojisi, hayli zamandır Afrika ülkeleri için bir alternatif haline geldi. Fas ve Etiyopya gibi birçok Afrika ülkesi Türk drone'larına ilgi gösterdi. Askeri ve teknolojik imkanların güçlendirilmesi konusu Afrika devletleri dış siyasetinin artık önemli bir boyutu haline geldi ve Ankara kendisini bu hususta önemli bir ortak olarak konumlandırmaktadır. Afrika devletleri için sadece Türk teknolojisi değil, Türkiye'nin terör gruplarıyla mücadeledeki tecrübesi de önemli olabilir. Bu hususa işaret eden Erdoğan, “Daeş, Boko Haram ve Eş-Şebab gibi güvenlik sorunlarının sadece birkaç ülke için değil, ortak bir mesele olduğunu anlıyoruz. Türkiye savunma sanayinde ileri teknolojiye sahip olduğu gibi terörle mücadele operasyonlarında da büyük bir tecrübeye sahiptir. Afrikalı kardeşlerimize bu tecrübeyi sunmaya hazırız” [4] ifadelerini kullandı.
Dünyanın yönetilmesindeki çarpıklığa bir defa daha vurgu yapıldı. Güvenlik konseyinde bir Afrika devletinin olmaması eleştirileri giderek artmaktadır. Zirvede, 1,3 milyar insan yaşadığı Afrika kıtasının Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi'nde temsilcisi olmamasının çok büyük ve bariz bir adaletsizlik olduğu da dile getirildi.[5]
Geleceği tasarlamak için “Türkiye-Afrika Ortaklığı Ortak Eylem Planı 2021-2026”
Zirve, Afrika ve Türkiye arasındaki ilişkilerin önümüzdeki beş yılını tasarlayacağı anlaşılan ortak eylem planı kapsamında zirveye katılan ülkelerin ortak beyannamesi ile sona erdi. Bildiride, tarafların “barış, güvenlik ve adalet”, “insan odaklı kalkınma” ve “güçlü ve sürdürülebilir büyüme” olmak üzere üç ana konuya odaklanacağı belirtilmektedir.[6]
Ortak eylem planı, bu konuların hedeflerine beş nokta etrafında ulaşmayı amaçlamaktadır:
• Barış, güvenlik ve yönetişim;
• Ticaret, yatırım ve sanayi;
• Eğitim, CYBE becerileri, gençlik ve kadınların gelişimi;
• Altyapı geliştirme ve tarım; ve
• Esnek sağlık sistemlerini teşvik etmek.[7]
Türkiye ile Afrika ülkeleri arasındaki ilişkinin 2026 yılına kadar gelişmesi bu noktalar üzerinden olacaktır. Ankara'nın mücadelesi, her şeyden önce, Afrika'da başarıları devam ettirmek için kazan-kazan ortaklık yaklaşımını sürdürmek olacaktır. Afrika ülkelerinin farklı güçlerle ilişkileri bulunmakla birlikte kıtaya tatmin sağlayanlar nadirdir. Bu sebeple, Afrika ve Türkiye arasındaki işbirliğinin geliştirilmesi, Afrikalıların kalkınmaları için faydalı olduğunu düşündükleri kazanılması gereken her şeye sahiptir.
Kaynakça
Altan, Adem. “Third Turkey-Africa Partnership Summit Delivers ‘win-Win’ Agreements.” African Business, December 18, 2021. https://african.business/2021/12/trade-investment/turkey-africa-partnership-summit-set-for-17-18-december/.
Farooq, Umar. “Erdogan Seeks to Boost Ties at Turkey-Africa Summit.” Accessed December 20, 2021. https://www.aljazeera.com/news/2021/12/18/turkey-africa-partnership-summit.
Sahin, Tuba, Sadik Kedir Abdu, and Gokhan Ergocun. “Turkey-Africa Partnership Summit Adopts Joint Declaration.” Accessed December 21, 2021. https://www.aa.com.tr/en/africa/turkey-africa-partnership-summit-adopts-joint-declaration/2451160.
[1] Adem Altan, “Third Turkey-Africa Partnership Summit Delivers ‘win-Win’ Agreements,” African Business, December 18, 2021, https://african.business/2021/12/trade-investment/turkey-africa-partnership-summit-set-for-17-18-december/. [2] Altan. [3] Umar Farooq, “Erdogan Seeks to Boost Ties at Turkey-Africa Summit,” accessed December 20, 2021, https://www.aljazeera.com/news/2021/12/18/turkey-africa-partnership-summit. [4] Farooq. [5] Farooq. [6] Tuba Sahin, Sadik Kedir Abdu, and Gokhan Ergocun, “Turkey-Africa Partnership Summit Adopts Joint Declaration,” accessed December 21, 2021, https://www.aa.com.tr/en/africa/turkey-africa-partnership-summit-adopts-joint-declaration/2451160. [7] Altan, “Third Turkey-Africa Partnership Summit Delivers ‘win-Win’ Agreements.”
Yazının İngilizce dilindeki orjinal halini PDF olarak indirmek için tıklayınız: