Afrika Ekonomisinde Yatirimlarin Rolü Ve Yaşam Standartlarina Etkisi

Giriş

Afrika, zengin doğal kaynakları ve genç nüfusuyla büyük bir ekonomik büyüme ve kalkınma potansiyeline sahiptir. Son on yıllarda, kıta, altyapı, eğitim, sağlık ve teknoloji alanlarında iyileştirmeler yapmak amacıyla önemli yatırımlara tanık olmuştur. Bu çabalara rağmen, Afrika yoksulluk, işsizlik ve temel hizmetlere erişimde yetersizlik gibi sorunlarla mücadele etmeye devam etmektedir. Bu araştırma, geçmiş yatırımlar ve bunların sosyo-ekonomik etkileri üzerinden bir analiz yaparak, Afrika’nın yaşam standartlarını ve GDP’sini mevcut küresel standartlara uyum sağlayarak yükseltmenin mümkün olup olmadığını incelemeyi amaçlamaktadır.

Afrika’nın Yatırım Manzarası

Son yıllarda Afrika, özellikle doğal kaynaklar, telekomünikasyon ve finansal hizmetler gibi sektörlerde önemli miktarda doğrudan yabancı yatırım (FDI) çekmiştir. Dünya Bankası’na göre, Sahra Altı Afrika’nın ekonomik büyümesinin 2023’te %2,4’ten 2024’te %3’e yükselmesi ve 2024-2026 döneminde %4’e hızlanması beklenmektedir. Bu büyüme, kısmen altyapı ve teknolojiye yapılan yatırımların artmasına bağlanmaktadır. Ancak, bu yatırımların dağılımı eşit olmamış, Nijerya, Güney Afrika ve Kenya gibi ülkeler önemli bir pay alırken, diğerleri marjinal kalmıştır.

Yatırımların Sosyo-Ekonomik Etkileri

Yatırımların artışı, kıta genelinde kayda değer sosyo-ekonomik dönüşümlere yol açmıştır. Örneğin; telekomünikasyon sektöründe büyük bir büyüme yaşanmış ve birçok ülkede cep telefonu penetrasyonu %80’in üzerine çıkmıştır. Bu durum, Kenya’daki M-Pesa gibi mobil bankacılık platformları aracılığıyla finansal kapsayıcılığı kolaylaştırmış ve insanların işlem yapma biçimini kökten değiştirmiştir. Ayrıca, altyapıya yapılan yatırımlar, bağlantıyı iyileştirerek ticareti ve pazarlara erişimi artırmıştır.

Ancak, bu olumlu etkiler genellikle bazı zorluklarla birlikte gelmektedir. Yatırımların faydaları her zaman adil bir şekilde dağıtılmamakta ve bu durum gelir eşitsizliğini artırmaktadır. Ayrıca, özellikle çıkarıcı endüstrilerdeki yatırımlar, çevresel bozulma ve toplulukların yerinden edilmesiyle ilişkilendirilerek sürdürülebilir kalkınma konusunda endişelere yol açmaktadır.

Küresel Standartlarla Uyum Sağlama

Yaşam standartlarını ve GDP’yi iyileştirmek için Afrika, kalkınma stratejilerini küresel standartlarla uyumlu hale getirerek fayda sağlayabilir. Bu durum yönetişim, eğitim, sağlık ve çevresel sürdürülebilirlik alanlarında en iyi uygulamaları benimsemeyi içermektedir. Örneğin; şeffaflık ve hesap verebilirliği teşvik eden politikaların uygulanması, yatırımcı güvenini artırabilir ve daha fazla doğrudan yabancı yatırım çekebilir. Kaliteli eğitim ve beceri geliştirme yatırımları, işgücünü küreselleşmiş bir ekonominin taleplerine hazır hale getirebilir. OECD’ye göre, beceri geliştirmeye erişimi ve kalitesini iyileştirmek, Afrika’nın hızla büyüyen ve giderek daha becerikli hale gelen genç işgücünün büyüme potansiyelinden faydalanmasına yardımcı olacaktır.

Uygulama Zorlukları

Potansiyel faydalara rağmen, küresel standartlarla uyum sağlama birçok zorluğu da beraberinde getirmektedir. Afrika’nın çeşitli siyasi, ekonomik ve kültürel manzarası, tek tip bir yaklaşımın uygulanabilir olmadığı anlamına gelmektedir. Ayrıca, sınırlı finansal kaynaklar, yetersiz altyapı ve bazı bölgelerdeki siyasi istikrarsızlık, küresel standartların uygulanmasını engellemektedir. Dünya Bankası, 2024 yılında bölgede yaklaşık 464 milyon insanın hala aşırı yoksulluk içinde yaşadığını belirterek, hedefli müdahalelere duyulan ihtiyacı vurgulamaktadır.

Vaka Çalışmaları

1. Tatu Şehri, Kenya

Tatu Şehri, Kenya Nairobi’nin dış bölgelerinde bulunan özel bir "başlangıç şehri" olarak son dört yılda, Afrika'nın şehirleşme zorluklarına, özellikle yoksulluk içinde şehirleşme olgusuna çözüm getirmeyi amaçlayan bir kentleşme modeli olarak ortaya çıkmıştır. 5.000 dönümlük bir alanı kaplayan Tatu Şehri, nihai hedefi olarak 250.000 kişiyi barındırmayı planlamakta olup, şu anda 5.000 sakin ve 15.000 kişiye istihdam sağlayan 88 işletmeye ev sahipliği yapmaktadır. Şehir, izleme sistemleri ve sıkı kuralların uygulanması sayesinde yüksek bir hukuk, düzen ve temizlik standardına sahip olmayı başarmaktadır. Ancak, kıtada yaygın olan siyasi anlaşmazlıklar ve finansal kısıtlamalar gibi önemli zorluklarla da karşı karşıya kalmaktadır.

Tatu Şehri'nin ardındaki düşünce, doğru altyapı, güvenlik ve hizmetlerle yeni kentsel alanlar yaratmayı amaçlayan daha geniş bir programı yansıtmaktadır ve bu program özel-kamu ortaklıkları (PPP) ile yönlendirilmektedir. Afrika'daki benzer projeler sıklıkla başarısız olurken, Tatu Şehri'nin Nairobi'ye yakın stratejik konumu, güçlü yönetimi ve organik büyümesi, onu en umut verici örneklerden biri haline getirmiştir. Şehir ayrıca, kısmi ulaşılabilirlik ve özel sektör katılımı ile Afrika'nın kentsel peyzajını dönüştürme konusunda önemli bir model sunmaktadır.

2. Afrika Kıtasal Serbest Ticaret Alanı (AfCFTA)

AfCFTA, Afrika'yı ekonomik olarak dönüştürmeyi ve 54 ülke ile yaklaşık 1,47 milyar insanı kapsayan tek bir entegre pazar oluşturarak, göçün temel sebeplerini ortadan kaldırmayı hedeflemektedir. Anlaşma, ticaret yapılabilir ürünlerin %97'si üzerindeki gümrük tarifelerini azaltacak, iş gücü yoğun sanayileşmeyi teşvik edecek ve refahı artıracaktır. Ancak, düzenlemeler, gümrük prosedürlerinin dijitalleşmesi ve dağılmış ulaşım ağları gibi zorluklar devam etmektedir. Uluslararası iş birliği çok önemlidir ve Birleşik Krallık gibi ülkelerin AfCFTA ile ticaret ilişkilerini güçlendirmek için imzaladıkları mutabakat zaptı gibi destekler de gereklidir. Pandemi ve Ukrayna'daki savaşın etkilerinden kaynaklanan gecikmelere rağmen, 2022'de yapılan ilk sevkiyatlar ve 2024'te 39 ülkenin katılımı ile ilerleme kaydedilmiştir. Yapısal ekonomik dönüşüm başarısız olursa, Batı'ya göç artmaya devam edecektir, bu da acilen harekete geçme gerekliliğini vurgulamaktadır.

Geliştirme Stratejileri

Yaşam standartlarını ve GSYİH'yi artırmak için Afrika, aşağıdaki stratejilere odaklanmalıdır:

1. Ekonomilerin Çeşitlendirilmesi: Doğal kaynaklara bağımlılığı azaltarak, imalat, tarım ve hizmetler gibi sektörlerin teşvik edilmesi, iş yaratabilir ve sürdürülebilir büyümeyi destekleyebilir.

2. İnsan Sermayesine Yatırım: Eğitim ve sağlık sistemlerinin geliştirilmesi, iş gücü verimliliğini ve yaşam kalitesini artıracaktır.

Sonuç

Afrika, son yıllarda yatırım çekme ve ekonomik büyümeyi teşvik etme konusunda önemli adımlar atmıştır. Altyapı geliştirme, teknolojik ilerlemeler ve politika reformları, GSYİH ve yaşam standartlarının iyileştirilmesine katkı sağlamaktadır. Ancak, gelir eşitsizliği, kötü yönetişim, yetersiz altyapı ve kaliteli eğitim ile sağlık hizmetlerine sınırlı erişim gibi sürekli zorluklar, ilerlemeyi engellemeye devam etmektedir. Küresel standartlarla uyum sağlamak, sürdürülebilir ekonomik büyüme ve yaşam kalitesinin artırılması için bir yol haritası sağlayabilir. Şeffaflığı teşvik eden politikalar benimseyerek, insan sermayesine yatırım yaparak ve Afrika Kıtasal Serbest Ticaret Alanı (AfCFTA) gibi girişimler aracılığıyla bölgesel entegrasyonu teşvik ederek, Afrika daha refah dolu bir geleceğe doğru ilerleyebilir. Ancak, bu stratejilerin etkili olabilmesi için hükümetlerin kaynakları adil bir şekilde dağıtması, kurumsal yapıları güçlendirmesi ve siyasi istikrarı artırması gerekmektedir. Doğru ekonomik politikalar, stratejik yatırımlar ve uzun vadeli sürdürülebilir kalkınmaya olan bağlılık ile Afrika, mevcut ekonomik durumu ile küresel refah standartları arasındaki farkı kapatabilir.

Kaynaklar

1.     African Development Bank (2023). African Economic Outlook 2023: Mobilizing Private Sector Financing for Climate and Green Growth.  Retrieved from https://www.afdb.org 

2.     International Monetary Fund (IMF) (2023). Sub-Saharan Africa Regional Economic Outlook: The Big Funding Squeeze. Retrived from https://www.imf.org 

3.     Organisation for Economic Co-operation and Development (OECD)(2023). Africa’s  Development Dynamics 2023: Investing in Sustainable Industrialization. https://www.oecd.org 

4.     The World Bank (2024). Africa’s Pulse: An Analysis of Issues Shaping Africa’s Economic Future. https://www.worldbank.org

5.     Associated Press (2024). Tatu City: A Model for Africa’s Urban Future? https://www.apnews.com